Biodiversiteit
Biodiversiteit is de verscheidenheid van het leven in al zijn vormen, combinaties en organisatieniveau's (bijvoorbeeld op genetisch vlak, op vlak van soorten en op vlak van ecosystemen). De formele definitie volgens het Verdrag inzake Biologische Diversiteit luidt: "De variabiliteit onder levende organismen van allerlei herkomst, met inbegrip van, onder andere, terrestrische, mariene en andere aquatische ecosystemen en de ecologische complexen waarvan zij deel uitmaken. Dit omvat mede de diversiteit binnen soorten, tussen soorten en van ecosystemen."[1]
Belang
Wanneer een populatie van een soort uitgedund wordt, daalt de genetische variatie. Hierdoor vermindert het vermogen van de populatie om zich aan te passen aan nieuwe omstandigheden en stress. Immers, hoe kleiner de genenpool, hoe kleiner de kans dat er een combinatie van genen op één specifiek gen aanwezig is om de impact te weerstaan. Verder zijn soorten ook afhankelijk van elkaar. De variatie in abundantie en spreiding van de ene soort kan leiden tot een gelijkaardig of tegengesteld effect op andere soorten. Bijvoorbeeld, de afname van een predator kan de populatie-explosie van zijn prooi tot gevolg hebben, wat op zijn beurt nadelig is voor de soort die met die prooisoort concurreert. Als populaties verdwijnen of sterk in aantal verminderen worden ecosystemen verarmd genoemd. Deze situatie bedreigt de integriteit en stabiliteit van het gehele systeem. Verarmde systemen hebben minder kans om klimaatsveranderingen en stress te overleven[2].
Het behouden van stabiele en diverse ecosystemen is onder meer van fundamenteel belang voor het hedendaags en toekomstig levensonderhoud van de mensen. Alle baten die de mens haalt uit mariene ecosystemen (en dus biodiversiteit) worden ecosysteemdiensten genoemd[3]. Er kan een opsplitsing gemaakt worden in vier soorten diensten: de leverende, de regulerende, de ondersteunende en de culturele diensten (figuur 1)[4].
- De leverende dienst is de meest vanzelfsprekende. De oceanen bezorgen ons onder meer voeding, vezels en potentiële medicijnen. Zo zijn meer dan een miljard mensen wereldwijd afhankelijk van vis als proteïnebron. De visserijsector en geassocieerde industrieën zorgen voor de directe tewerkstelling van 38 miljoen mensen, en indirect zijn dat er ongeveer 162 miljoen. Mangroves en koraalriffen voorzien bouwmaterialen aan kustbewoners. Farmaceutische producten worden geëxtraheerd uit bepaalde diersoorten. Een specifiek enzym uit koraal wordt bijvoorbeeld gebruikt als ontstekingsremmer voor het behandelen van astma, artritis en andere aandoeningen[5]. Een verlies aan biodiversiteit betekent een verlies aan potentiële geneesmiddelen.
- Ecosystemen hebben ook een regulerende functie. Op wereldschaal speelt de oceaan een belangrijke rol in de koolstofcyclus. Primaire producenten vormen een transportband voor koolstof, dat van het oppervlakte getransfereerd wordt naar de diepzee. Dit beïnvloedt de concentratie koolstofdioxide in de atmosfeer en dus het klimaat. Ook oceaancirculatie heeft een belangrijk klimaatregulerend effect. De Golfstroom, bijvoorbeeld, stuurt opgewarmd water uit de Golf van Mexico over de Atlantische Oceaan onze kant op. Op een lokale of regionale schaal reguleren ecosystemen de invloed en/of het voorkomen van onder meer ziektes, afval, waterkwaliteit en stormvloeden.
- Culturele diensten omvatten de recreatieve, esthetische en spirituele voordelen die uit de natuur gehaald worden. Kusttoerisme is een grote bron van inkomsten voor vele landen. Koraalriffen alleen al leveren in de vorm van duiken, snorkelen en “groene” vormen van toerisme een jaarlijkse bijdrage van 30 miljard dollar aan de globale economie.
- Ondersteunende diensten zijn deze die nodig zijn om de andere diensten mogelijk te maken. Deze categorie omvat processen zoals bodemvorming, fotosynthese en de nutriënten cyclus. Fotosynthese is bijvoorbeeld essentieel in de productie van organisch materiaal door onder meer fytoplankton. Fytoplankton is de basis van het voedselweb, en ondersteunt daarom de productiviteit van soorten die functioneel zijn voor de mens.
Naast hun economische en wetenschappelijke bijdrage hebben alle soorten ook een intrinsieke waarde. Ze zijn simpelweg waardevol vanwege hun individualiteit. Elk organisme heeft het recht om op deze planeet te leven. Daarom heeft de mens de ethische verantwoordelijkheid om de biodiversiteit te beschermen[6].
Status
Tussen 2000 en 2010 werd voor de eerste keer een gecoördineerde, internationale inspanning gedaan ter bepaling van de globale mariene biodiversiteit, zowel in het verleden, het heden als de toekomst. Aan de Census of Marine Life namen 2700 onderzoekers uit 82 landen deel[7]. Het geschatte aantal beschreven mariene soorten is momenteel 214296 (augustus 2012, WORMS), tegenover een totaal aantal (marien en terrestrisch) van 1,75 miljoen[8][9][10]. Deze gekende diversiteit is maar een fractie van de totale mariene biodiversiteit (geschat op 1,4-1,6 miljoen)[11]. In goed onderzochte gebieden worden nog steeds soorten ontdekt, en het grootste deel van de oceaan blijft onverkend (naar schatting ongeveer 95%). Bovendien behoort bijna de helft van de beschreven soorten tot slechts drie groepen: de schaaldieren, de weekdieren en de vissen, terwijl de grootste diversiteit terug te vinden is in de microbiële wereld1. Van de ongeveer 38 stammen of fyla (er is geen consensus over het precieze aantal) zijn er 14 exclusief mariene, en is er slechts één exclusief terrestrisch[12].
Visabundantie op basis van visserijdata toont een neerwaartse trend sinds 1990[13]. Een andere historische gegevensreeks toont een vermindering in toppredatoren (bv. haaien, tonijn, zwaardvis) van ongeveer 90% sinds 1972[14][15]. In de literatuur zijn nog vele andere voorbeelden terug te vinden van mariene soorten die als uitgestorven of bedreigd geclassificeerd staan ten gevolge van de menselijke invloed[16]. De belangrijkste factoren die verantwoordelijk zijn voor een verlies aan biodiversiteit zijn: de visserijdruk (met samengaande bijvangst), jacht op zeezoogdieren, vogels en schildpadden, pollutie (zowel door chemicaliën als nutriënten), habitat destructie, de introductie van invasieve soorten en klimaatsopwarming.
Instrumenten
Voor de opvolging en evaluatie van de globale biodiversiteit zijn diverse instrumenten en technieken beschikbaar. Hier volgt een kort overzicht van de belangrijkste instrumenten voor het uitvoeren van biodiversiteitsonderzoek op oceaanschaal. Het eenvoudigste zijn waarnemingen met het blote oog (bv. zeevogel- en zeezoogdierteling). Dit kan direct zijn (zoals vanop een schip of al duikend) of indirect, waarbij de organismen eerst gevangen worden, meestal vanop een schip met het benodigde instrumentarium (netten, trawls, enz.). In minder mensvriendelijke omgevingen kan gebruik gemaakt worden van camera’s geïnstalleerd op duiktuigen. Om de locatie van grotere hoeveelheden vis te bepalen wordt gebruik gemaakt van verschillende akoestische technieken. Vooral de visvinders waarmee vissersboten zijn uitgerust, zijn bekend. De modernste toestellen (bv. OAWRS) hebben een groter bereik, en laten toe vispopulaties op regionale schaal te monitoren. Al deze instrumenten bepalen de aanwezigheid en eventueel de abundantie van bepaalde soorten. Om het gedrag te onderzoeken van grotere gewervelde zeedieren (vissen, zeezoogdieren en –schildpadden) worden deze getagd. Zowel het migratiegedrag als andere biologische en abiotische factoren kunnen hierdoor worden vastgelegd. Een groot voordeel van deze techniek is dat een continue reeks data verkregen wordt, en geen momentopname.
Al deze technieken worden voornamelijk gebruikt voor het observeren van hogere trofische niveaus. Het monitoren van primaire producenten (o.a. algen) vereist andere technieken (zie productiviteit). Tara Oceans is een project dat een poging doet om een globale studie te maken van het plankton. Hiervoor worden tussen 2009 en 2012 expedities ondernomen voor het nemen van stalen in diverse regio’s, waarna deze in de komende jaren zullen geanalyseerd worden. De definitie van biodiversiteit omvat ook de variatie op genetisch vlak. Daarom startte in 2003 een expeditie rondom de aarde voor het bepalen van de genetische microbiële diversiteit (GOS: Global Ocean Sampling).
Bronnen
- ↑ http://www.vliz.be/vmdcdata/faq/keywords.php?id=210
- ↑ http://www.seaweb.org/resources/briefings/marinebio.php
- ↑ http://www.seafirst.be/nl/themas/belang-van-de-zee
- ↑ 4.0 4.1 http://www.millenniumassessment.org/documents/document.300.aspx.pdf
- ↑ http://www.nature.org/ourinitiatives/habitats/oceanscoasts/explore/coral-reefs-and-medicine.xml
- ↑ http://marinebio.org/oceans/conservation/biodiversity.asp
- ↑ http://www.coml.org/
- ↑ http://www.marinespecies.org/
- ↑ http://www.scidev.net/en/features/biodiversity-facts-and-figures-1.html
- ↑ http://www.eoearth.org/article/Biodiversity
- ↑ Duarte, C. M., 2006. The exploration of marine biodiversity: scientific and technological challenges. Fundación BBVA, p154.
- ↑ http://www.eoearth.org/article/Global_marine_biodiversity_trends#gen4
- ↑ Watson, R., Pauly, D., 2001. Systematic distortions in world fisheries catch trends. Nature (414): 534-536.
- ↑ http://www.iobis.org/node/404
- ↑ Myers, R. A., Baum, J. K., Shepherd, T. D., Powers, S. P., Peterson, C. H., 2007. Cascading effects of the loss of apex predatory sharks from a coastal ocean. Science. 315, p1846-1850.
- ↑ Roberts, C., 2007. The Unnatural History of the Sea. Island Press, p456
Please note that others may also have edited the contents of this article.
|
