Ronde zakpijp

From Coastal Wiki
Revision as of 10:21, 28 September 2011 by LeenVandepitte (talk | contribs) (→‎<span style="color:#00787A">Factoren die de verspreiding beïnvloeden</span>)
Jump to: navigation, search
Category:Revision


Ronde zakpijp
De ronde zakpijp Molgula manhattensis is al lange tijd aanwezig in Europa, langs de oostkust van Amerika en rond Australië. Sommige auteurs zijn er echter van overtuigd dat de Amerikaanse en Europese vormen van deze soort aparte soorten zijn en dat we daarom de ronde zakpijn in Europa niet als een exoot kunnen beschouwen. In België werd de ronde zakpijp voor het eerst waargenomen en gerapporteerd in het midden van de 19de eeuw in de haven van Oostende. Later vestigde de soort zich ook in de havens van Zeebrugge en Blankenberge. De soort zou hier terecht gekomen zijn door vasthechting op scheepsrompen.



Wetenschappelijke naam

Molgula manhattensis (De Kay, 1843)


Oorspronkelijke verspreiding

Indien de ronde zakpijp Molgula manhattensis effectief in Europa geïntroduceerd werd, gebeurde de introductie vanuit de Atlantische kust van Noord-Amerika. Er wordt echter ook geopperd dat de ronde zakpijp die in Europa voorkomt verschilt van deze die in Noord-Amerika gevonden kan worden en daardoor als een andere, in Europa wel inheemse, soort (namelijk Molgula tubifera) beschouwd moet worden (Wolff 2005)[1]. De situatie wordt nog ingewikkelder doordat vele van de zakpijpen die langs de zuidkust van Engeland (Arenas et al. 2006)[2] en de Nederlandse Waddenzee (Gittenberger et al. 2010)[3] voorkomen en vroeger tot de ronde zakpijp gerekend werden, eigenlijk tot de eveneens inheemse soort Molgula socialis behoren (Arenas et al. 2006, Gittenberger et al. 2010)[2][3]. Recent genetisch onderzoek uit 2011 bevestigde dit laatste, maar kon geen uitsluitsel geven over het al dan niet inheems voorkomen van de ronde zakpijp Molgula manhattensis in Europa (Haydar et al. 2011)[4].

De ronde zakpijp is een aangroeisoort die zich vestigt op allerhande harde substraten (stenen, rotsen, wieren, hout, scheepsrompen, etc.), maar zich ook losjes kan hechten op een zandige bodem (Millar 1970)[5]. Deze soort komt voor van de laagwaterlijn tot maximum 90 meter diep (Millar 1970)[5].


Eerste waarneming in België

De eerste keer dat deze zakpijp effectief waargenomen en gerapporteerd werd, wordt beschreven in een verslag uit het midden van de 19de eeuw (Van Beneden 1847)[6]. Dit beschrijft de massale aanwezigheid van de soort – onder het synoniem Ascidia ampulloides – in Oostende. Er circuleert echter ook een tekening uit 1762 waarop de afbeelding van een zakpijp – sterk gelijkend op de ronde zakpijp Molgula manhattensis – die groeit op de sluizen en in de dokken van het Dijkwater op het eiland Schouwen-Duiveland in Zeeland (Wolff 2005)[1]. Als dit correct is, dan is het niet uitgesloten dat de soort toentertijd ook al in de Vlaamse kusthavens van Nieuwpoort en Oostende aanwezig was (Laurent 1986)[7]. Deze tekening zou echter ook Molgula socialis kunnen betreffen (Persoonlijke mededeling Arjan Gittenberger 2011)[8].


Verspreiding in België

Na de eerste waarneming door Van Beneden uit 1847, bleef de soort tijdens de daaropvolgende eeuw aanwezig in de jachthaven van Oostende. In 1934 stortte de populatie in door een bruuske daling in het zoutgehalte, veroorzaakt door de doorstroming van zoetwater via het kanaal Brugge-Oostende. De situatie kon zich snel herstellen en de soort werd er – geïdentificeerd als Molgula tubifera – massaal aangetroffen tussen 1937 en 1939 (Leloup & Miller 1940)[9] en tussen 1952 en 1953 (Lefevere et al. 1956)[10]. Ook in 1960-1961 werd de ronde zakpijp – dit keer onder de naam Molgula manhattensis – massaal aangetroffen in de jachthaven van Oostende (Leloup & Polk 1967)[11] en tijdens de jaren 1970 in de Spuikom in Oostende (Polk 1976, Leloup 1973)[12][13]. In 1999 werd de ronde zakpijp waargenomen in het Insteekdok en de jachthaven van Zeebrugge, in de haven van Blankenberge en in de Spuikom van Oostende. In de jachthaven van Zeebrugge werd de ronde zakpijp ook recent gesignaleerd (http://waarnemingen.be/soort/view/27518?from=2007-09-11&to=2009-09-11&species=27518&prov=0&akt=0&from=1995-09-16&to=2009-09-11&prov=0 11/09/2009)[14]. Recent genetisch onderzoek toonde aan dat de zakpijp die in Oostende groeit wel degelijk de ronde zakpijp Molgula manhattensis is, en niet de Europese soort die er sterk op lijkt: Molgula socialis (Haydar et al 2011)[4].

In ons studiegebied werd deze zakpijp in 2009 aangetroffen in de Nederlandse Westerschelde ter hoogte van Hoedekenskerke (http://waarneming.nl/soort/view/27518?from=1972-09-12&to=2009-09-22&species=27518&prov=0&akt=0&from=1972-09-12&to=2009-09-22&prov=0 22/09/2009)[14].


Verspreiding in onze buurlanden

Ook in Nederland is de vroegste waarneming van de ronde zakpijp een vaag gegeven. De introductie ervan gebeurde heel vroeg en dient dus te worden onderzocht op basis van literatuur of museum exemplaren, wat voor onzekerheden zorgt (Wolff 2005)[1]. Mogelijks is de tekening uit 1762 van een zakpijp (ascidium) die groeit op sluizen en dokken in het Dijkwater op het eiland Schouwen-Duiveland in Zeeland, het eerste bewijsmateriaal van de aanwezigheid van de ronde zakpijp (Baster 1762, Engel 1934, Buizer 1983, Wolff 2005)[15][16][17][1]. Hoe dan ook kwam de soort in 1956 plaatselijk zeer talrijk voor in de Zeeuwse wateren, op enkele plaatsen in de Waddenzee, in de haven van IJmuiden en Den Helder (Noord-Holland) en in de Zuiderzee (tot bij de afdamming in 1932) (Bloklander 1956)[18]. Eind de jaren zeventig komt de soort nog steeds voor op bovenvernoemde locaties en wordt de ronde zakpijp beschouwd als een regelmatig voorkomende soort in Nederlandse wateren (Buizer 1983; Wolff 2005)[17][1]. In de Waddenzee komen zowel de ronde zakpijp (Haydar et al., 2011) en de er erg gelijkende Molgula socialis (Gittenberger et al., 2010)[3] voor. Zo komen beiden soorten in Nederland dus wijd verspreid voor in Zeeland en in de Waddenzee (Gittenberger et al., 2010; Haydar et al., 2011)[3][4].

Verder komt de soort sinds de 19de eeuw voor in de Deense fjorden (http://www.nobanis.org/MarineIdkey/Tunicates/MolgulaManhattensis2.htm)[19] en zou hij vandaag ook op het Duitse eiland Sylt nabij Denemarken voorkomen (Haydar et al. 2011)[4].

In Frankrijk dateert de eerste waarneming van de jaren veertig, uit het noorden van Bretagne (Goulletquer et al. 2002)[20]. Langs de Britse kust werd de soort in 1970 als algemeen gerapporteerd (Millar 1970). Echter, het is best mogelijk dat vele van deze laatste waarnemingen toegeschreven kunnen worden aan Molgula socialis; de Europese zakpijpsoort die erg op de ronde zakpijp lijkt (Arenas et al. 2006)[2]. Tijdens een recent onderzoek kon men immers geen exemplaren van de ronde zakpijp vinden langsheen de Britse eilanden, het Iberische schiereiland. Langsheen de Atlantische kust van Frankrijk werd de ronde zakpijp enkel waargenomen ter hoogte van Bretagne (Haydar et al. 2011)[4].

Buiten Europa en zijn oorspronggebied NO-Amerika wordt de soort sinds 1984 ook teruggevonden in NW-Amerika, sinds 1967 in Australië en sinds 1972 in Japan. De soort komt vandaag ook voor langs de kusten van China. (Nobanis http://www.nobanis.org/MarineIdkey/Tunicates/MolgulaManhattensis2.htm)[19].


Wijze van introductie

De introductie in Europa vond zeer vroeg plaats. De enige mannier waarop een ronde zakpijp 2 eeuwen geleden uit Noord-Amerika in Europa geïntroduceerd kon worden, was door zich aan scheepsrompen vast te hechten (Wolff 2005)[1].


Redenen waarom deze soort zo succesrijk is in onze contreien

De ronde zakpijp hecht zich vast op allerhande harde substraten waarbij havens met hun vele artificiële oppervlaktes en scheepsrompen een ideale omgeving vormen. Deze soort kan echter ook groeien op een zandige bodem, iets wat bij de meeste zakpijpen een probleem vormt omdat hun instroomopeningen verstopt kunnen geraken. De ronde zakpijp Molgula manhattensis heeft echter een grote in- en uitstroomopening waardoor hij daar geen last van heeft (Buizer 1983)[17].


Factoren die de verspreiding beïnvloeden

De ronde zakpijp komt voor in zee, maar is ook bestand tegen lagere zoutgehaltes tot 11 PSU (Buizer 1983)[17]. Ter vergelijking: onze Noordzee heeft een zoutgehalte van 35 PSU. Temperatuur heeft weinig invloed op zijn verspreiding (Leewis 2002)[21]. Daarenboven blijkt de soort tolerant voor industriële vervuiling in het water (Cohen & Carlton 1995)[22].


Effecten of potentiële effecten en maatregelen

TEKST


Specifieke kenmerken

TEKST


Weetjes

TITEL

TEKST


Geraadpleegde bronnen

  1. ↑ 1.0 1.1 1.2 1.3 1.4 1.5 Wolff, W.J. (2005). Non-indigenous marine and estuarine species in the Netherlands. Zool. Meded. 79(1): 3-116. details Cite error: Invalid <ref> tag; name "wolff2005" defined multiple times with different content Cite error: Invalid <ref> tag; name "wolff2005" defined multiple times with different content Cite error: Invalid <ref> tag; name "wolff2005" defined multiple times with different content Cite error: Invalid <ref> tag; name "wolff2005" defined multiple times with different content Cite error: Invalid <ref> tag; name "wolff2005" defined multiple times with different content
  2. ↑ 2.0 2.1 2.2 Arenas, F.; Bishop, J.D.D.; Carlton, J.T.; Dyrynda, P.E.J.; Farnham, W.F.; Gonzalez, D.J.; Jacobs, M.W.; Lambert, C.; Lambert, G.; Nielsen, S.E.; Pederson, J.A.; Porter, J.S.; Ward, S.; Wood, C.A. (2006). Alien species and other notable records from a rapid assessment survey of marinas on the south coast of England J. Mar. Biol. Ass. U.K. 86(6): 1329-1337. details Cite error: Invalid <ref> tag; name "arenas2006" defined multiple times with different content Cite error: Invalid <ref> tag; name "arenas2006" defined multiple times with different content
  3. ↑ 3.0 3.1 3.2 3.3 Gittenberger, A.; Rensing, M.; Stegenga, H.; Hoeksema, B. (2010). Native and non-native species of hard substrata in the Dutch Wadden Sea Ned. Faunist. Meded. 33: 21-76. details Cite error: Invalid <ref> tag; name "gittenberger2010" defined multiple times with different content Cite error: Invalid <ref> tag; name "gittenberger2010" defined multiple times with different content Cite error: Invalid <ref> tag; name "gittenberger2010" defined multiple times with different content
  4. ↑ 4.0 4.1 4.2 4.3 4.4 Haydar, D.; Hoarau, G.; Olsen, J.L.; Stam, W.T.; Wolff, W.J. (2011). Introduced or glacial relict? Phylogeography of the cryptogenic tunicate Molgula manhattensis (Ascidiacea, Pleurogona Diversity Distrib. 17(1): 68-80. details Cite error: Invalid <ref> tag; name "haydar2011" defined multiple times with different content Cite error: Invalid <ref> tag; name "haydar2011" defined multiple times with different content Cite error: Invalid <ref> tag; name "haydar2011" defined multiple times with different content Cite error: Invalid <ref> tag; name "haydar2011" defined multiple times with different content
  5. ↑ 5.0 5.1 Millar, R.H. (1970). British ascidians, Tunicata: Ascidiacea: keys and notes for the identification of the species. Synopses of the British fauna (new series), 1. Academic Press: London, UK. ISBN 12-496650-0. 92 pp. details Cite error: Invalid <ref> tag; name "millar1970" defined multiple times with different content
  6. ↑ Van Beneden, P.-J. (1847). Recherches sur l'embryogénie, l'anatomie et la physiologie des Ascidies simples. Mémoires de l'Académie Royale des Sciences, des Lettres et des Beaux-Arts de Belgique XX: 1-66, plates I-IV. details
  7. ↑ Laurent, R. (1986). De havens aan de kust en aan het Zwin (doorheen oude plannen en luchtfoto's). Algemeen Rijksarchief en Rijksarchief in de Provinciën. Catalogussen, 72pp. details
  8. ↑ Personnlijke mededeling Arjan Gittenberger 2011
  9. ↑ Leloup, E.; Miller, O. (1940). La flore et la faune du Bassin de Chasse d'Ostende (1937-1938). Mémoires du Musée Royal d'Histoire Naturelle de Belgique, 94. Koninklijk Natuurhistorisch Museum van België: Brussel, Belgium. 122, 3 plates pp. details
  10. ↑ Lefevere, S.; Leloup, E.; Van Meel, L. (1956). Observations biologiques dans le port d’Ostende. Mémoires de l'Institut Royal des Sciences Naturelles de Belgique, 133. Koninklijk Belgisch Instituut voor Natuurwetenschappen: Brussel, Belgium. 157, 3 plates pp. details
  11. ↑ Leloup, E.; Polk, P. (1967). La flore et la faune du Bassin de Chasse d'Ostende (1960-1961): 3. Etude zoologique. Mémoires de l'Institut Royal des Sciences Naturelles de Belgique, 157. Koninklijk Belgisch Instituut voor Natuurwetenschappen: Brussel, Belgium. 114, 3 plates pp. details
  12. ↑ Polk, Ph. (1976). Inventarisatie plankton: fauna en flora, in: Nihoul, J.C.J.; De Coninck, L. (Ed.) (1976). Project Sea final report: 7. Inventory of fauna and flora. Project Sea final report, 7: pp. 233-311. details
  13. ↑ Leloup, E. (1973). Recherches sur l'ostréiculture dans le bassin de chasse d'Ostende en 1970 et 1971 Bull. K. Belg. Inst. Nat. Wet. 49(10): 1-23. details
  14. ↑ 14.0 14.1 http://waarneming.nl/soort/view/27518?from=1972-09-12&to=2009-09-22&species=27518&prov=0&akt=0&from=1972-09-12&to=2009-09-22&prov=0 (22/09/2009) Cite error: Invalid <ref> tag; name "waarneming" defined multiple times with different content
  15. ↑ Baster, J. (1762). Natuurkundige Uitspanningen, behelzende eenige waarnemingen, over sommige zeeplanten en zee-insecten, benevens derzelver zaadhuisjes en eijernesten. Tweede deel, vijfde stukje. J. Bosch, Haarlem: 53-110. details
  16. ↑ Engel, H. (1934). Over den Hollandschen naam der Ascidiën. Levende Natuur 39:85-88. details
  17. ↑ 17.0 17.1 17.2 17.3 Buizer, D.A.G. (1983). De Nederlandse zakpijpen (Manteldieren) en Mantelvisjes: Tunicata, Ascidiacea en Appendicularia. Wetenschappelijke Mededelingen van de Koninklijke Nederlandse Natuurhistorische Vereniging, 158. Koninklijke Nederlandse Natuurhistorische Vereniging (KNNV): Hoogwoud, The Netherlands. 42 pp. details Cite error: Invalid <ref> tag; name "buizer1983" defined multiple times with different content Cite error: Invalid <ref> tag; name "buizer1983" defined multiple times with different content Cite error: Invalid <ref> tag; name "buizer1983" defined multiple times with different content
  18. ↑ Bloklander, A.E.H.M.; Stock, J.H.; Boddeke, R. (1956). Manteldieren. SWG Tabellenserie 15:1-12. details
  19. ↑ 19.0 19.1 http://www.nobanis.org/MarineIdkey/Tunicates/MolgulaManhattensis2.htm (13/07/2011) Cite error: Invalid <ref> tag; name "nobanis" defined multiple times with different content
  20. ↑ Goulletquer, P.; Bachelet, G.; Sauriau, P.G.; Noel, P. (2002). Open Atlantic coast of Europe: a century of introduced species, in: Leppäkoski, E. et al. (2002). Invasive aquatic species of Europe: distribution, impacts and management. pp. 276-290. [http://www.vliz.be/imis/imis.php?module=ref&refid=40609 details$
  21. ↑ Leewis, R. (2002). Flora en fauna van de zee. Veldgids, 16. KNNV Uitgeverij: Utrecht, The Netherlands. ISBN 90-5011-153-X. 320 pp. [http://www.vliz.be/imis/imis.php?module=ref&refid=32140 details$
  22. ↑ Cohen, A.N.; Carlton, J.T. (1995). Nonindigenous aquatic species in a United States estuary: a case study of the biological invasions of the San Francisco Bay and delta. NOAA: USA. 251 pp. details
Retrieved from "https://www.coastalwiki.org/w/index.php?title=Ronde_zakpijp&oldid=39449"