Difference between revisions of "Historiek Belgische zeevisserij"

From Coastal Wiki
Jump to: navigation, search
(Nieuwe pagina aangemaakt met '==Inleiding== De havens van Oostende en Nieuwpoort kenden al van in de vroege middeleeuwen een welstand en status op het gebied van visserij en handel. De periode w...')
 
 
(158 intermediate revisions by 3 users not shown)
Line 1: Line 1:
 +
<div style="float: right; border: 2px solid #006784;
 +
width: 72px">
 +
[[History_of_Belgian_sea_fisheries|>>English<<]]
 +
</div>
 +
<br>
 +
__NOTITLE__
 +
 +
<span class="tochidden">Geschiedenis van de Belgische zeevisserij</span>
 +
----
 +
<br/>
 
==Inleiding==
 
==Inleiding==
−
De havens van Oostende en Nieuwpoort kenden al van in de vroege middeleeuwen een welstand en status op het gebied van visserij en handel. De periode wordt ook wel de ‘Gouden Tijd'<ref name="Gouden Tijd">[http://www.vliz.be/en/imis?module=ref&refid=57232 Gouden Tijd], Degryse, R. (1944). Vlaanderens haringbedrijf in de Middeleeuwen. De Seizoenen, 49. De Nederlandsche Boekhandel: Antwerpen. 116 pp.</ref> van de Vlaamse zeevisserij genoemd. Vooral de gezouten haring-<ref name="haring">[http://www.vliz.be/en/imis?module=ref&refid=11106/ Haring], Hovart, P. (1985). Zeevisserijbeheer in vroegere eeuwen: een analyse van normatieve bronnen. Mededelingen van het Rijksstation voor Zeevisserij (CLO Gent), 206. Rijksstation voor Zeevisserij: Oostende. III, 192, VII pp. </ref>, en iets later ook de kabeljauwvisserij ‘ten zoute’, was belangrijk.
+
{| class="basictable Histobelzee"
−
Toch kende de zeevisserij ook moeilijke periodes. Politiek woelige tijden, waarin afwisselend Oostende en Nieuwpoort belegerd werden, zouden er (in de 2e helft van de 16e eeuw) uiteindelijk toe leiden dat de visserij voor lange tijd in verval<ref name= "verval">[http://www.vliz.be/en/imis?module=ref&refid=11106 verval], Hovart, P. (1985). Zeevisserijbeheer in vroegere eeuwen: een analyse van normatieve bronnen. Mededelingen van het Rijksstation voor Zeevisserij (CLO Gent), 206. Rijksstation voor Zeevisserij: Oostende. III, 192, VII pp.</ref> geraakte.  
+
|-
 +
!colspan="2"| De vroege periode (Voor de 17<sup>de</sup> eeuw)
 +
|-
 +
| 1163:
 +
| Stichting van de stad Nieuwpoort: ’[http://www.vliz.be/en/imis?module=ref&refid=57232 Keure van Nieuwpoort]’ (met o.a. belastingsvoet op haring, kabeljauw, pladijs,...)
 +
|-
 +
| ca. 1396:
 +
|Gilles Beukels en Jacob Kiel brengen de techniek van het '[http://www.vliz.be/en/imis?module=ref&refid=109146 kaken]' voor de bewaring van haring naar Vlaanderen
 +
|-
 +
| 1475:
 +
|Start Vlaamse ‘[http://www.vliz.be/en/imis?module=ref&refid=11106 doggevaert]’ (kabeljauwvisserij) op de [http://www.marineregions.org/gazetteer.php?p=details&id=28150 Doggerbank]
 +
|-
 +
| 15<sup>de</sup> – 16<sup>de</sup> eeuw:
 +
|[http://www.vliz.be/en/imis?module=ref&refid=11106 Bloeiperiode Vlaamse haringvisserij]
 +
|-
 +
| 16<sup>de</sup> – 17<sup>de</sup> eeuw:
 +
|Politieke onrust zorgt voor [http://www.vliz.be/en/imis?module=ref&refid=11106 verval visserij in Vlaanderen]
 +
|-
 +
!colspan="2"| Woelige tijden (1700-1830)
 +
|-
 +
| 1722:
 +
|Stichting van de [http://www.vliz.be/en/imis?module=ref&refid=127476 Oostendse Compagnie] ter heropleving van de Vlaamse visserij en voor handel met China en Bengalen (tot 1731)
 +
|-
 +
| 1792-1815:
 +
|[http://www.vliz.be/imis/imis.php?module=ref&refid=11106 Aanmoedigingspremies] van Franse overheersers voor de visserij op haring en kabeljauw, maar oorlog zorgt voor verval visserij
 +
|-
 +
| 1815-1830:
 +
| De visserijwetgeving van Willem I van Oranje zorgt voor [http://www.vliz.be/en/imis?module=ref&refid=204623 moeilijkheden bij Vlaamse vissers]
 +
|-
 +
| 1820:
 +
|De [http://www.vliz.be/en/imis?module=ref&refid=120718 viskaar of ''beun''] (een bak met zeewater gevuld, waarin de vis levend bewaard werd) wordt voor het eerst in gebruik genomen aan boord van Oostendse treilers
 +
|-
 +
| 1822:
 +
|Eerste ‘[http://www.vliz.be/en/imis?module=ref&refid=36108 boomkor]’ doet intrede in Vlaamse visserij (Oostende)
 +
|-
 +
!colspan="2"| Vroeg Belgische periode (1830 - 1914)
 +
|-
 +
| 1832-1842:
 +
|[http://www.vliz.be/cijfers_beleid/zeevisserij/laws_acts.php Belgisch premiestelsel] op punt gezet
 +
|-
 +
| 1867: 
 +
|[http://www.vliz.be/en/imis?module=ref&refid=110673 Afschaffing premiestelsel]
 +
|-
 +
| 1874:
 +
|Gebruik van [http://www.vliz.be/en/imis?module=ref&refid=39134 ijs] om de vis vers aan boord te kunnen bewaren
 +
|-
 +
| 1881-1885:
 +
|België verdedigt de "[http://www.vliz.be/en/imis?module=ref&refid=110673 onuitputtelijkheid van de zee]" in navolging van het Britse gedachtengoed: 'visserij kan oneindig doorgaan'
 +
|-
 +
| 1884: 
 +
|Introductie van de eerste [http://www.vliz.be/en/imis?module=ref&refid=39134 stoomtreiler] in Oostende
 +
|-
 +
| 1894:
 +
|Intrede van '[http://www.vliz.be/en/imis?module=ref&refid=110673 bordentrawl]' in België, een visserijmethode die minder impact heeft op de zeebodem dan de boomkor
 +
|-
 +
| 1898:
 +
|Bloei van de [http://www.vliz.be/en/imis?module=ref&refid=127278 stoomvisserij] en heropleving van de zeevisserij
 +
|-
 +
| 1903:
 +
|België treedt officieel toe tot de [http://www.vliz.be/en/imis?module=ref&refid=110673 Internationale Raad voor Onderzoek van de Zee] (ICES), die zich o.a. bezighoudt met het onderzoek naar de visbestanden
 +
|-
 +
| 1905: 
 +
|Oostendse stoomtreilers trekken voor het eerst naar [http://www.vliz.be/en/imis?module=ref&refid=110673 Spanje en Portugal] later ook naar de Witte Zee
 +
|-
 +
| 1907:
 +
|Eerste gebruik van de [http://www.vliz.be/en/imis?module=ref&refid=36108 hulpmotor] op de zeilsloepen in de Belgische visserij
 +
|-
 +
!colspan="2"| Grote omwenteling (1914 - 1950)
 +
|-
 +
| 1912:
 +
|Oprichting van de [http://www.vliz.be/en/imis?module=ref&refid=8897 Provinciale Visserijcommissie West-Vlaanderen]
 +
|-
 +
| 1914 – 1918:
 +
|Belgische zeevisserij bijna volledig onderbroken door [http://www.vliz.be/en/imis?module=ref&refid=12587 Wereldoorlog I]
 +
|-
 +
| 1914:
 +
|Het gebruik van natuurijs wordt volledig verdrongen door [http://www.vliz.be/en/imis?module=ref&refid=120718 kunstijs]
 +
|-
 +
| 1915:
 +
|Duitse bezetter laat overdag [http://www.vliz.be/en/imis?module=ref&refid=200408 beperkte visvangst] toe tijdens WWI
 +
|-
 +
| 1919 – 1930:
 +
|Snelle [http://www.vliz.be/en/imis?module=ref&refid=140700 opkomst van de motorvisserij], en volledige teleurgang van de zeilvisserij
 +
|-
 +
| 1928: 
 +
|Aanbesteding van de [http://www.vliz.be/en/imis?module=ref&refid=73745 nieuwe vismijn] in Oostende
 +
|-
 +
| 1932:
 +
|Belgische zeevisserij kent zware [http://www.vliz.be/en/imis?module=ref&refid=12587 crisis], vooral door het verlaten van de 'gouden standaard' in Groot-Brittannië
 +
|-
 +
| 1937: 
 +
|Eerste [http://www.vliz.be/en/imis?module=ref&refid=12587 Internationale Conventie inzake overbevissing] ondertekend door 10 Noordzee landen in Londen
 +
|-
 +
| 1940 – 1945:
 +
|[http://www.vliz.be/en/imis?module=ref&refid=228668 Belgische zeevisserij tijdens WOII]: historische haringaanvoer
 +
|-
 +
!colspan="2"| Industriële visserij (1950 - 2000)
 +
|-
 +
| 1958:
 +
|Uitbreiding van de IJslandse territoriale wateren en dus visserijgrenzen tot 12 zeemijlen: [http://www.vliz.be/en/imis?module=ref&refid=11534 eerste kabeljauwoorlog]
 +
|-
 +
| 1963: 
 +
|Zeilvaartuigen (ca 1930) en stoomvaartuigen worden definitief verdrongen door de opkomst van [http://www.vliz.be/en/imis?module=ref&refid=9601 gemotoriseerde vaartuigen]
 +
|-
 +
| 1983:
 +
|[http://www.vliz.be/en/imis?module=ref&refid=36075 Gemeenschappelijk Visserijbeleid van de Europese Unie] gaat van kracht: instrument voor beheer van visserij en aquacultuur
 +
|-
 +
|1995:
 +
|[http://www.vliz.be/en/imis?module=ref&refid=77231 UN Fish Stocks Agreement]: bepaalt plichten en verantwoordelijkheden van lidstaten ivm visserij en focust op illegale visserij
 +
|}
 +
De havens van Oostende en Nieuwpoort kenden al van in de vroege middeleeuwen een welstand en status op het gebied van visserij en handel. De periode van de 15<sup>de</sup> tot de 17<sup>de</sup> eeuw wordt ook wel de ‘Gouden Tijd'<ref name="Gouden Tijd">[http://www.vliz.be/en/imis?module=ref&refid=57232 Degryse, R. (1944)], Vlaanderens haringbedrijf in de Middeleeuwen. De Seizoenen, 49. De Nederlandsche Boekhandel: Antwerpen. 116 pp</ref> van de Vlaamse zeevisserij genoemd. Vooral de gezouten [http://www.marinespecies.org/aphia.php?p=taxdetails&id=126417 haring]-<ref name="haring">[http://www.vliz.be/en/imis?module=ref&refid=205139 Debergh, H.; Lescrauwaet, A.K.; Scholaert, A.; Mees, J. (2011)],Haring - Clupea harengus. Een eeuw zeevisserij in België. VLIZ Information Sheets, 295. Vlaams Instituut voor de Zee (VLIZ): Oostende. 14 pp.</ref>, en iets later ook de [http://www.marinespecies.org/aphia.php?p=taxdetails&id=126436 kabeljauw]visserij ‘ten zoute’<ref name="kabeljauw">[http://www.vliz.be/en/imis?module=ref&refid=204095 Lescrauwaet, A.-K.; Debergh, H.; Scholaert, A.; Mees, J. (2011)], Atlantische kabeljauw - Gadus morhua. Een eeuw zeevisserij in België. VLIZ Information Sheets, 215. Vlaams Instituut voor de Zee (VLIZ): Oostende. 12 pp.</ref>, was belangrijk.
 +
Toch kende de zeevisserij ook moeilijke periodes. Politiek woelige tijden, waarin afwisselend Oostende en Nieuwpoort belegerd werden, zouden er uiteindelijk toe leiden dat de visserij voor lange tijd in verval<ref name= "verval">[http://www.vliz.be/en/imis?module=ref&refid=11106 Hovart, P. (1985)], Zeevisserijbeheer in vroegere eeuwen: een analyse van normatieve bronnen. Mededelingen van het Rijksstation voor Zeevisserij (CLO Gent), 206. Rijksstation voor Zeevisserij: Oostende. III, 192, VII pp.</ref> geraakte.  
 +
 
 +
{{Image
 +
|position = left
 +
|margin = 20px 15px 5px 5px
 +
|width = 320
 +
|vlizpicid=32958
 +
|captionposition = left
 +
|fontsize = 80
 +
|caption = De eerste vangst van een motortreiler (Foto: VLIZ/Gilbert (1964) in Desnerck, G. & R. (1976)).
 +
|hover = De eerste vangst van een motortreiler.
 +
|link=http://www.vliz.be/wetenschatten/beeldbank.php?album=921&pic=32958%20-%20photogallery
 +
|frame=1
 +
}}
  
 
Het Oostenrijks bewind (1713-1794) bracht een opleving van de Vlaamse visserij met zich mee, maar dit was slechts tijdelijk: onder de Franse Republiek (1795-1804) en het Franse Keizerrijk (1804-1814) ging het terug bergaf.   
 
Het Oostenrijks bewind (1713-1794) bracht een opleving van de Vlaamse visserij met zich mee, maar dit was slechts tijdelijk: onder de Franse Republiek (1795-1804) en het Franse Keizerrijk (1804-1814) ging het terug bergaf.   
−
Toen Willem I van Oranje in 1815 de touwtjes in handen nam, wou hij met een nieuwe visserijwetgeving en subsidies de visserij-industrie weer een duwtje in de rug geven. Dit bracht groot ongenoegen met zich mee: de Vlaamse vissers gingen niet akkoord met de bemoeienissen van de Nederlandse overheid. Bovendien was, volgens de Vlaamse reders, dit premiestelsel niet afgestemd op het eigen karakter van de Vlaamse zeevisserij.
+
Toen Willem I van Oranje in 1815 de touwtjes in handen nam, wou hij met een nieuwe [http://www.vliz.be/cijfers_beleid/zeevisserij/laws_acts.php visserijwetgeving] en subsidies de visserij-industrie weer een duwtje in de rug geven. Dit bracht groot ongenoegen met zich mee: de Vlaamse vissers gingen niet akkoord <ref name= "niet akkoord">[http://www.vliz.be/en/imis?module=ref&refid=204623 (1817)], Mémoire présenté au roi sur la pêche nationale. West-Flandre 1817. Imprimerie de P. Scheldewaert: Ostende. 57 pp.</ref> met de bemoeienissen van de Nederlandse overheid. Bovendien was, volgens de Vlaamse reders, dit premiestelsel niet afgestemd op het eigen karakter van de Vlaamse zeevisserij.
 +
 
 +
De Belgische onafhankelijkheid in 1830 bracht een aangepast premiestelsel met zich mee, waardoor  het aantal schepen algauw verdubbelde en de werkgelegenheid toenam. In de periode tussen 1832 en 1864 steeg het totaal aantal vaartuigen van 145 tot 274 als een direct effect<ref name= "De Zuttere, 1909">[http://www.vliz.be/en/imis?module=ref&refid=36108 De Zuttere, C. (1909)], Enquête sur la pêche maritime en Belgique: introduction, recencement de la pêche maritime. Lebègue & cie: Bruxelles. 634 pp.</ref> van het premiestelsel. In Oostende werd tien jaar na de onafhankelijkheid drie keer meer kabeljauw aangevoerd. Ook de haringvangst deed het goed.
 +
Het premiestelsel werd al snel internationaal in vraag gesteld omdat het grote kosten meebracht voor de staatskas. Er werd een nationale onderzoekscommissie voor de zeevisserij<ref name= "onderzoekscommissie">[http://www.vliz.be/en/imis?module=ref&refid=77961 (1866)], Rapport de la Commission chargée de faire une enquête sur la situation de la pêche maritime en Belgique. Séance du 17 mai 1866. Chambre des Représentants: Bruxelles. XLII, 75 pp.</ref> ingesteld, en de [http://www.vliz.be/cijfers_beleid/zeevisserij/pub_bijdrage.php eerste statistieken] werden verzameld. Nadat eerder het Verenigd Koninkrijk en later Nederland het premiestelsel lieten varen, werd het in 1867 ook in België afgeschaft<ref name="afgeschaft">[http://www.vliz.be/en/imis?module=ref&refid=110673 Hovart, P. (1994)], 150 jaar zeevisserijbeheer 1830-1980: een analyse van normatieve bronnen. Mededelingen van het Rijksstation voor Zeevisserij (CLO Gent), 235. Rijksstation voor Zeevisserij: Oostende. 317 pp.</ref>.
 +
 
 +
Belangrijke technische ontwikkelingen zoals ((stoom)motoraandrijving<ref name="stoommotor">[http://www.vliz.be/en/imis?module=ref&refid=39134 Vroome, E. (1957)], De evolutie van de Oostendse vissershaven: een duizendjarige reuzenstrijd. Emile Vroome: Oostende. 48 pp.</ref> en het gebruik van kunstijs<ref name="Van mannen en de zee">[http://www.vliz.be/en/imis?module=ref&refid=120718 Poppe, M. (1977)], Van mannen en de zee: een eeuw Vlaamse zeevisserij 1875-1975. Nieuwsblad van de Kust: Oostende. 60 pp.</ref> bliezen de visserij op het einde van de 19<sup>de</sup> eeuw  nieuw leven in. Dankzij deze vooruitgang werden nu ook afgelegen wateren bevist en steeds grotere vangsten binnengehaald. Het geloof in een ‘onuitputtelijke zee’ was groot.
 +
 
 +
Ondanks de onmiskenbare impact van WOI<ref name="WOI">[http://www.vliz.be/nl/imis?module=ref&refid=230479 Demasure, B. (2013)], Visserij en de Eerste Wereldoorlog ’Den oarienk eeft uus gered’, in: De Grote Rede 36: De Groote Oorlog en de Zee. De Grote Rede: Nieuws over onze Kust en Zee, 36: pp. 90-96</ref>, herstelde de visserij zich vrij snel. Met de oorlogsvoering kwamen technologische innovaties (zoals dieselmotoren en sonar) die konden worden toegepast om de visserij vooruit te helpen.
 +
Tijdens WOII<ref name="WOII">[http://www.vliz.be/en/imis?module=ref&refid=195762 De Mulder, A. (1984)], Belgische zeevisserij onder de bezetting 1940-1945. Sirene 35(136): 12-14</ref> was de Noordzee wegens oorlogsgevaar zo goed als vrij van visserij, waardoor de visbestanden sterk aangroeiden. Een belangrijk deel van de vloot vluchtte naar het buitenland, met name naar Engeland. De Belgische vloot die in de thuishaven gebleven was kreeg vanaf 1941 uitzonderlijk wel toestemming om te vissen in de kustwateren en haalden recordhoeveelheden haring binnen<ref name= "Flooded by herring">[http://www.vliz.be/nl/imis?module=ref&refid=228668 Lescrauwaet, A.-K.; De Raedemaecker, F.; Vincx, M.; Mees, J. (2013)],  Flooded by herring: Downs herring fisheries in the southern North Sea during World War II, in: Lescrauwaet, A.-K. Belgian fisheries: ten decades, seven seas, forty species: Historical time-series to reconstruct landings, catches, fleet and fishing areas from 1900. pp. 164-181</ref>.
 +
 
 +
{{Image
 +
|position = left
 +
|margin = 5px 5px 5px 5px
 +
|height = 170
 +
|vlizpicid=17353
 +
|captionposition = left
 +
|fontsize = 80
 +
|caption = Aanlanden van haring in de vismijn van Nieuwpoort </br>
 +
tijdens WOII (Foto: VLIZ/Collectie Daniel Moeyaert).
 +
|hover = Aanlanden van haring in de vismijn van Nieuwpoort tijdens WOII
 +
|link=http://www.vliz.be/nl/multimedia/belgische-zeevisserij?album=974&pic=17353
 +
|frame=1
 +
}}
 +
{{Image
 +
|position = left
 +
|margin = 5px 5px 5px 5px
 +
|height = 170
 +
|vlizpicid=25075
 +
|captionposition = left
 +
|fontsize = 80
 +
|caption = IJslandse vangst in de Oostendse vismijn<br/>
 +
(Foto: VLIZ/Verbrugghe, L. (1932)).
 +
|hover = IJslandse vangst in de Oostendse vismijn.
 +
|link=http://www.vliz.be/wetenschatten/beeldbank.php?album=1218&pic=25075%20-%20photogallery
 +
|frame=1
 +
}}
 +
<br style="clear:left"/>
 +
Na de oorlog ging de industrie zich concentreren in de havens van Zeebrugge en Oostende, en in mindere mate ook in Nieuwpoort en Blankenberge, en kende in toenemende mate investeringen in infrastructuur en technologie. Dit keer kon de sector opnieuw op overheidssteun rekenen voor de schade opgelopen tijdens de oorlog. Met de terugkeer van de uitgeweken vissers kwam ook nieuwe kennis in de sector. Kort na de oorlog werd een historisch maximum van 75.370 ton visvangst door Belgische vissers binnengehaald (1947).
 +
 
 +
Overexploitatie van haring en [http://www.marinespecies.org/aphia.php?p=taxdetails&id=126425 sprot] en de economische crisis zorgden ervoor dat Belgische vissers zich naar de rijke kabeljauwgronden in IJsland begaven. Nadat de 'Kabeljauwoorlogen'<ref name="Kabeljauwoorlogen">[http://www.vliz.be/en/imis?module=ref&refid=11534 Omey, E. (1982)], De zeevisserij: een struktuuranalyse van de Belgische zeevisserij. Reeks van het Westvlaams Ekonomisch Studiebureau, 27. Westvlaams Ekonomisch Studiebureau: Brugge. 256 pp.</ref> (1958-1961 en 1972-1975) de Britse en Duitse vloten verdreven uit IJslandse wateren, kregen de Belgische IJslandvaarders<ref name="Ijslandvaarders">[http://www.vliz.be/en/imis?module=ref&refid=211598 Depotter, J. (2011)], Onze Ijslandvaarders: Deel 1. Academia Press: Eekhout. ISBN 978--90-382-1873-1. XVI, 552 pp.</ref> een uitzonderingsregeling  om daar op kabeljauwachtigen te blijven vissen.
 +
Vanaf de jaren 1980 werd platvisvisserij belangrijker. Het gebruik van allerhande aanpassingen in de ‘[http://www.vliz.be/nl/multimedia/belgische-zeevisserij?album=934&pic=60696 boomkor]’ die reeds in de [http://www.marinespecies.org/aphia.php?p=taxdetails&id=107552 garnaal]visserij gebruikt werd, was hierbij een sleutel in het succes.[http://www.marinespecies.org/aphia.php?p=taxdetails&id=127160 Tong] en [http://www.marinespecies.org/aphia.php?p=taxdetails&id=127143 pladijs] waren de belangrijkste doelsoorten voor deze brandstofintensieve bodemsleepnetvisserij. Door de hoge bijvangsten en bodem-impact werd deze visserijtechniek steeds meer in vraag gesteld. 
 +
 
 +
<br/>
 +
'''Duurzame Visserij'''
 +
<br> Vandaag zijn tong en pladijs nog steeds de belangrijkste doelsoorten van de Vlaamse zeevisserij, wat ze kwetsbaar maakt. Ook de rentabiliteit van de visserijsector staat onder druk. De sterk ingekrompen vloot kampt bovendien met een schrijnend tekort aan instroom van jonge vissers, en een ander probleem is de veroudering van de vloot.
 +
Maar niet alle hoop lijkt verloren: een globaal actie-en herstructureringsplan<ref name="plan">[http://www.vliz.be/en/imis?module=ref&refid=246711 Adriaens, P.; Vanagt, T.; Couderé, K. (2013)],  Strategische Milieubeoordeling van het Belgisch Operationeel Programma voor de Belgische visserijsector, 2014-2020. Technum: Antwerpen. 207 pp.</ref> stelt maatregelen op om tot een duurzamere Vlaamse visserij<ref name="vistraject">[http://www.vliz.be/en/imis?module=ref&refid=245100 De Snijder, N.; Brouckaert, E.; Hansen, K.; Heyman, J.; Polet, H.; Welvaert, M. (2015)], Vistraject: Duurzaamheidstraject voor de Belgische visserijsector . ILVO/Rederscentrale: Oostende. 131 pp.</ref> te komen. Bovendien is er het [http://www.compendiumkustenzee.be/sites/compendiumkustenzee.be/files/public/Compendium_modules/Wetgeving_NL/Verordening%20gemeenschappelijk%20visserijbeleid.pdfEuropees%20Gemeenschappelijk%20Visserijbeleid Europees Gemeenschappelijk Visserijbeleid]<ref name="vademecum">[http://www.vliz.be/en/imis?module=ref&refid=250718 Verleye, T.J.; Pirlet, H.; Lescrauwaet, A.-K.; Maes, F.; Mees, J. (Ed.) (2015)],  Vademecum: Mariene beleidsinstrumenten en wetgeving voor het Belgisch deel van de Noordzee. Vlaams Instituut voor de Zee (VLIZ): Oostende. ISBN 978-94-920431-6-0. 128 pp.</ref> dat onder andere door de aanlandingsplicht<ref name="compendium visserij">[http://www.vliz.be/en/imis?module=ref&refid=251087 Polet, H.; Torreele, E.; Pirlet, H.; Verleye, T. (2015)],  Visserij, in: Pirlet, H. et al. (Ed.) Compendium voor Kust en Zee 2015: Een geïntegreerd kennisdocument over de socio-economische, ecologische en institutionele aspecten van de kust en zee in Vlaanderen en België. pp. 141-156</ref> langzaam voor meer diversiteit in de vangsten zorgt.
 +
 
 +
==Belgische vissershavens==
 +
 
 +
Oostende bleef tot 1911 de belangrijkste haven onder meer omdat ze meest geschikt was voor het ontvangen van grotere schepen. Vanaf het einde van de 19<sup>de</sup> eeuw concentreerde Oostende zich meer en meer op verse visvangst tijdens de winter, in het bijzonder sinds de komst van de stoomtreilers vanaf 1884. De faciliteiten van de nieuwe haven van Zeebrugge werden ingehuldigd in 1907. De vissershaven van Nieuwpoort, de vestigingen van Heist en Blankenberge in het oosten, en de Panne/Adinkerke en Oostende/Koksijde in het westen herbergden op dat moment eveneens nog  een belangrijk aantal vaartuigen.
 +
 
 +
{{Image
 +
|position = left
 +
|margin = 5px 5px 5px 5px
 +
|vlizpicid=24003
 +
|captionposition = left
 +
|fontsize = 80
 +
|caption = De haven van Oostende<br/>
 +
(Foto: VLIZ/Desnerck, G.; Desnerck, R. (1974)).
 +
|hover = De haven van Oostende.
 +
|link=http://www.vliz.be/wetenschatten/beeldbank.php?album=1218&pic=24003%20-%20photogallery
 +
|height= 200
 +
|frame=1
 +
}}
 +
{{Image
 +
|position = left
 +
|margin = 5px 5px 5px 5px
 +
|vlizpicid=23929
 +
|captionposition = left
 +
|fontsize = 80
 +
|caption = De haven van Blankenberge<br/>
 +
(Foto: VLIZ/Desnerck, G.; Desnerck, R. (1974)).
 +
|hover = De haven van Blankenberge.
 +
|link=http://www.vliz.be/wetenschatten/beeldbank.php?album=1218&pic=23929%20-%20photogallery
 +
|height= 200
 +
|frame=1
 +
}}
 +
 
 +
<br style="clear:both"/>
 +
Na WOII werd visserij meer een zaak van grotere rederijen. De visserij concentreerde zich voornamelijk in de havens van Oostende, Zeebrugge en Nieuwpoort, en net zoals de Scheldehavens verdwenen de kleinere aanlegplaatsen (De Panne, Koksijde,…) geleidelijk.
 +
 
 +
Gepaarde boomkorvisserij of ‘[http://www.vliz.be/en/multimedia/belgian-sea-fisheries?album=934&pic=47490 bokkenvisserij]’ (waarbij een schip aan elke kant van het vaartuig een boomkor trekt) werd uitgevoerd vanuit de haven van Zeebrugge. Eind de jaren 1950 werd het eerst voor de [http://www.vliz.be/cijfers_beleid/zeevisserij/details.php?id=107552 garnaalvisserij] gebruikt, maar vanaf de jaren 1960 ook voor het vissen van tong en pladijs. Vanuit Zeebrugge waren er succesvolle ondernemingen voor ‘[http://www.ecomare.nl/ecomare-encyclopedie/mens-en-milieu/visserij/visserijtechnieken/spanvisserij/ spanvisserij]’ waarbij twee schepen één bordensleepnet of ‘otter trawl’ voortslepen voor het vissen van kabeljauw, wat het relatieve belang van Zeebrugge als haven deed toenemen. 
 +
Hoewel Zeebrugge sinds 1985 het voortouw genomen heeft in de jaarlijkse aanvoer in Belgische havens, blijft Oostende de belangrijkste haven als je de globale aanvoer in Belgische havens beschouwt over de voorbije eeuw: 68% van de gerapporteerde aanvoer werd in Oostende geveild, tegenover 24% in Zeebrugge, 8% in Nieuwpoort en 0,35% in Blankenberge.
 +
De neergang van Oostende als voornaamste haven heeft onder andere te maken met het verdwijnen van de grote stoomtreilers na WOII en het gradueel verlies van de traditionele verre visgronden (zoals de IJslandse wateren).
 +
 
 +
==Belangrijke soorten==
 +
 
 +
{{Image
 +
|position = right
 +
|margin = 20px 5px 10px 35px
 +
|width = 425
 +
|wikiimage = Grafiek soorten.jpeg
 +
|captionposition = left
 +
|fontsize = 70
 +
|caption = Aanvoer van de 3 hoofdcomponenten (haring en sprot, kabeljauwachtigen en andere rondvis, tong en pladijs). De rode lijn geeft het totaal van deze 3 hoofdcomponenten als percentage van de totale aanvoer weer. Het relatief aandeel van elk van de componenten is als oppervlaktes (%) weergegeven.(Bron: Lescrauwaet, [http://www.vliz.be/en/imis?module=ref&refid=228661 2013]).
 +
|link = http://www.vliz.be/wiki/File:Grafiek_soorten.jpeg
 +
|frame=1
 +
|hover = hovertekst
 +
}}
 +
 
 +
De Belgische visserij vertoonde tijdens de 20<sup>ste</sup> eeuw globaal een verloop van drie opeenvolgende exploitatiefasen: je kan stellen dat er een ‘haring-periode’ (tot 1950), een ‘kabeljauw-periode’ (1950 – 1980) en een ‘platvis-periode’ (na 1980) was. Een gelijkaardig patroon van opeenvolgende exploitatie fases<ref name="Pauly">[http://www.vliz.be/en/imis?module=ref&refid=260972 Pauly, D.; Watson, R.; Alder, J. (2005)], Global trends in world fisheries: impacts on marine ecosystems and food security. Phil. Trans. R. Soc. Lond. (B Biol. Sci.) 360(1453): 5-12. hdl.handle.net/10.1098/rstb.2004.1574</ref> werd beschreven  voor de visserij wereldwijd.
 +
Tussen 1930 en 2000 verklaarden een handvol vissoorten ongeveer 75% van de totale aanvoer. Dit waren vooral haring (en ook sprot), kabeljauw (maar ook andere rondvissoorten) en de platvissen pladijs en tong. Vanaf 2000 daalde het relatief belang van deze vissoorten in de totale aanvoer. De laatste tijd is ook een stijging in de aanvoer van [http://www.marinespecies.org/aphia.php?p=taxdetails&id=126555 zeeduivel], [http://www.marinespecies.org/aphia.php?p=taxdetails&id=141444 zeekat] en [http://www.marinespecies.org/aphia.php?p=taxdetails&id=140712 Sint-Jacobsschelp]  gerapporteerd.<ref name="aanvoerstijging recent">[http://www.vliz.be/nl/imis?module=ref&refid=247221 Tessens, E.; Velghe, M. (2015)], De Belgische zeevisserij 2014: Aanvoer en besomming: Vloot, quota, vangsten, visserijmethoden en activiteit. Departement Landbouw en Visserij: Brussel. 116 pp.</ref>
 +
<br style="clear:both"/>
 +
 
 +
==Belangrijke visgebieden==
 +
 
 +
{{Image
 +
|position = right
 +
|margin = 20px 5px 10px 15px
 +
|width = 400
 +
|wikiimage = Grafiek visgebieden.jpeg
 +
|captionposition = right
 +
|fontsize = 70
 +
|caption = Jaarlijkse totale aanvoer (t) of Belgische zeevisserij in Belgische en buitenlandse havens volgens visgebied, komend van de 21 visgebieden (+'andere gebieden') in de periode van 1904-2010. Data van 1929-1999 worden voorzien door de HiFiDatabase (2009) en aangevuld met partiële informatie voor de periode 1904-1913 (ICES Annual reports; De Zuttere 1909). Data voor de periode 1920-1928 zijn gebaseerd op opmetingen uitgevoerd door Gilson en gerapporteerd aan ICES. Flanders Fisheries Service (Dienst Zeevisserij) zorgde voor de recente data van 2000-2010. (Source: Lescrauwaet, [http://www.vliz.be/en/imis?module=ref&refid=228661 2013])
 +
|link = http://www.vliz.be/wiki/File:Grafiek_visgebieden.jpeg
 +
|frame=1
 +
|hover = hovertekst
 +
}}
 +
 
 +
De opeenvolgende exploitatie van doelsoorten was gekoppeld met visserij in specifieke visgronden: vooreerst de kustwateren voor haring, vervolgens de IJslandse Zee voor kabeljauw, de Zuidelijke en de Centrale Noordzee voor tong en pladijs, en bij uitbreiding later ook de Westelijke wateren voor de platvisvisserij.
 +
De nabije visgronden (Belgische kustwateren, Zuidelijke Noordzee, de west- en oostkusten van de Centrale Noordzee) en verder afgelegen gebieden zoals de Noordelijke Noordzee en de Westelijke wateren (Bristol kanaal en Engels kanaal, Zuid- en West-Ierland) zijn over de gehele periode van de [http://www.vliz.be/cijfers_beleid/zeevisserij/list.php officiële visserijstatistieken]<ref name="statistiek">[http://www.vliz.be/nl/imis?module=ref&refid=141768 Lescrauwaet, A.-K.; Debergh, H.; De Hauwere, N.; Vanhoorne, B.; Lyssens, L. (2009)],  Een eeuw zeevisserij in België: Handleiding bij de standaardisering en geografische afbakening van de historische visgronden (1929-1999) in de Belgische zeevisserijstatistieken. VLIZ Information Sheets, 249. Vlaams Instituut voor de Zee (VLIZ): Oostende. 14 pp.</ref> belangrijk geweest voor de Belgische zeevisserij.
 +
 
 +
Vanaf het begin van de 20ste eeuw tot de start van WOI was de aanvoer vooral afkomstig uit de Noordzee. De jaarlijkse aanvoer schommelde in die tijden tussen 10.000 en 15.000 ton.
 +
 
 +
Na WOI herstelde de aanvoer zich snel weer tot het vooroorlogs niveau<ref name="De Zuttere, 1909"/>. De aanvoer kwam in de periode van 1920-1926 vooral uit visgronden van de Zuidelijke Noordzee, inclusief de kustwateren.
 +
Vanaf 1928 nam het belang van de nabijgelegen visgebieden af en bevonden de voornaamste visgebieden zich afwisselend in IJsland en de Westelijke wateren (West-Schotland, Zuid- en West-Ierland, het Bristol Kanaal) tussen 1934 en 1939. Bij het uitbreken van WOII was vissen enkel toegelaten in de kustwateren, wat (naast sprot) ongeziene hoeveelheden haring opbracht. Tegen het einde van WOII kwam 10% van de aanvoer uit de Zuidelijke Noordzee maar na de oorlog keerden de vissers al snel terug naar de Westelijke wateren. Tussen 1950 en 1970 was de toename in de aanvoer uit de IJslandse Zee de meest opvallende trend. Door de ‘Kabeljauwoorlogen’ werd het vissen op de IJslandse zee geleidelijk beperkt en enkel toegankelijk voor de IJslandvaarders die daar reeds visten<ref name="Kabeljauwoorlogen"/>. 
 +
De activiteiten in de IJslandse wateren, die begonnen in de 16<sup>de</sup> eeuw, hielden volledig op in 1995.<ref name="In cod we trust">[http://www.vliz.be/nl/imis?module=ref&refid=228669 Lescrauwaet, A.-K.; Vincx, M.; Vanaverbeke, J.; Mees, J. (2013)],  'In Cod we trust': Trends in gadoid fisheries in Iceland 1929-1996, in: Lescrauwaet, A.-K. Belgian fisheries: ten decades, seven seas, forty species: Historical time-series to reconstruct landings, catches, fleet and fishing areas from 1900. pp. 182-197</ref>. Vanaf 1983 wordt het visserijbeheer vooral bepaald door het het [http://www.compendiumkustenzee.be/sites/compendiumkustenzee.be/files/public/Compendium_modules/Wetgeving_NL/Verordening%20gemeenschappelijk%20visserijbeleid.pdf Europees Visserijbeleid]<ref name="vademecum"/>, dat quota en andere beperkingen oplegt inzake vlootomvang en visserij-inspanning.
 +
<br style="clear:both"/>
 +
 
 +
==Extra informatie==
 +
===Tijdslijn===
 +
 
 +
Wanneer werd ijs voor het eerst als bewaarmiddel gebruikt in de Belgische zeevisserij? In welk jaar kwam een definitief einde aan de Oostendse Compagnie? Tijdens welke periodes kregen de Vlaamse vissers premies toegekend voor de haringvangst? Neem een duik in het verleden van de Belgische zeevisserij met behulp van onze [http://www.vliz.be/cijfers_beleid/zeevisserij/timeline_intro.php tijdslijn] en kom het allemaal te weten!
 +
 
 +
===Belgische vissersvloot===
 +
 
 +
De Belgische visserijvloot kende een boeiende dynamiek: sloepen, boten en schepen veranderden van eigenaar, immatriculatienummer, inschrijvingsplaats en werden uitgerust met steeds efficiëntere technologie. Zeilschepen werden vervangen door stoomschepen en nog later werd de gehele vloot geleidelijk gemotoriseerd. De snelle veranderingen maken het niet altijd evident om de levensloop en de karakteristieken van een bepaald schip te volgen. Die veranderingen zijn nu per schip doorzoekbaar voor vissersvaartuigen actief vanaf 1929, dankzij de databank van de Belgische vissersvloot.
 +
 
 +
Klik [http://www.vliz.be/cijfers_beleid/zeevisserij/fleet.php hier] om een schip op te zoeken.
 +
 
 +
===Koninklijke wetten en besluiten===
 +
 
 +
 
 +
Van premies voor de walvisvangst tot houdende maatregelen om de visstand en de schaaldieren- en weekdierenstand in zee te beschermen: klik [http://www.vliz.be/cijfers_beleid/zeevisserij/laws_acts.php hier] voor een verzameling van de Koninklijke wetten en besluiten en andere relevante wetgeving voor de Belgische zeevisserij.
 +
 
 +
===Soortenlijst en statistieken===
 +
 
 +
Statistieken voor de commerciële soorten van de Belgische zeevisserij, data over de samenstelling en de waarde van de aanvoer, geografische informatie over de herkomst van de vangst en wetenschappelijke achtergrond,... Je vindt het allemaal in de [http://www.vliz.be/cijfers_beleid/zeevisserij/list.php soortenlijst]. Klik per soort door naar de statistieken voor meer informatie.
 +
 
 +
===Fotogalerij===
 +
 
 +
Voor historische foto's en filmfragmenten uit de Belgische zeevisserij, neem een kijkje in de [http://www.vliz.be/cijfers_beleid/zeevisserij/photo_gallery.php fotogalerij van het VLIZ]. Ga zeker ook een kijkje nemen op de site van [http://www.vliz.be/wetenschatten/beeldbank.php?album=918 ‘Wetenschatten’] voor beeldmateriaal over de visserij uit historische literatuur en oude verspreidingskaarten van commerciële vissoorten uit [http://www.vliz.be/wetenschatten/beeldbank.php?album=917 'The piscatorial atlas of the North Sea'] (Olsen 1883).
  
−
De Belgische onafhankelijkheid in 1830 bracht een aangepast premiestelsel met zich mee, waardoor  het aantal schepen algauw verdubbelde en de werkgelegenheid toenam. In Oostende werd tien jaar na de onafhankelijkheid drie keer meer kabeljauw aangevoerd. Ook de haringvangst deed het goed.
+
===Collectie publicaties en andere bronnen===
−
Het premiestelsel werd al snel internationaal in vraag gesteld omdat het grote kosten betekende voor de staatskas.  Er werd een onderzoekscommissie voor de zeevisserij ingesteld, en de eerste statistieken werden verzameld. Nadat eerder het Verenigd Koninkrijk en later Nederland het premiestelsel lieten varen, werd het in 1867 ook in België afgeschaft<ref name="afgeschaft">[http://www.vliz.be/en/imis?module=ref&refid=110673afgeschaft afschaffing premiestelsel], Hovart, P. (1994). 150 jaar zeevisserijbeheer 1830-1980: een analyse van normatieve bronnen. Mededelingen van het Rijksstation voor Zeevisserij (CLO Gent), 235. Rijksstation voor Zeevisserij: Oostende. 317 pp.</ref>.
 
  
−
Belangrijke technische ontwikkelingen (zoals (stoom)motoraandrijving en het gebruik van kunstijs) bliezen de visserij op het einde van de negentiende eeuw  nieuw leven in. Dankzij deze vooruitgang werden nu ook afgelegen wateren bevist en steeds grotere vangsten binnengehaald. Het geloof in een ‘onuitputtelijke zee’ was groot.
+
Wil je nog meer weten over de geschiedenis van de Belgische zeevisserij? Ga dan eens door deze [http://www.vliz.be/cijfers_beleid/zeevisserij/pub_bijdrage.php collectie van publicaties en andere bronnen].
  
−
==referenties==
+
==Referenties==
 
<references/>
 
<references/>

Latest revision as of 15:55, 14 December 2016


Geschiedenis van de Belgische zeevisserij


Inleiding

De vroege periode (Voor de 17de eeuw)
1163: Stichting van de stad Nieuwpoort: ’Keure van Nieuwpoort’ (met o.a. belastingsvoet op haring, kabeljauw, pladijs,...)
ca. 1396: Gilles Beukels en Jacob Kiel brengen de techniek van het 'kaken' voor de bewaring van haring naar Vlaanderen
1475: Start Vlaamse ‘doggevaert’ (kabeljauwvisserij) op de Doggerbank
15de – 16de eeuw: Bloeiperiode Vlaamse haringvisserij
16de – 17de eeuw: Politieke onrust zorgt voor verval visserij in Vlaanderen
Woelige tijden (1700-1830)
1722: Stichting van de Oostendse Compagnie ter heropleving van de Vlaamse visserij en voor handel met China en Bengalen (tot 1731)
1792-1815: Aanmoedigingspremies van Franse overheersers voor de visserij op haring en kabeljauw, maar oorlog zorgt voor verval visserij
1815-1830: De visserijwetgeving van Willem I van Oranje zorgt voor moeilijkheden bij Vlaamse vissers
1820: De viskaar of beun (een bak met zeewater gevuld, waarin de vis levend bewaard werd) wordt voor het eerst in gebruik genomen aan boord van Oostendse treilers
1822: Eerste ‘boomkor’ doet intrede in Vlaamse visserij (Oostende)
Vroeg Belgische periode (1830 - 1914)
1832-1842: Belgisch premiestelsel op punt gezet
1867: Afschaffing premiestelsel
1874: Gebruik van ijs om de vis vers aan boord te kunnen bewaren
1881-1885: België verdedigt de "onuitputtelijkheid van de zee" in navolging van het Britse gedachtengoed: 'visserij kan oneindig doorgaan'
1884: Introductie van de eerste stoomtreiler in Oostende
1894: Intrede van 'bordentrawl' in België, een visserijmethode die minder impact heeft op de zeebodem dan de boomkor
1898: Bloei van de stoomvisserij en heropleving van de zeevisserij
1903: België treedt officieel toe tot de Internationale Raad voor Onderzoek van de Zee (ICES), die zich o.a. bezighoudt met het onderzoek naar de visbestanden
1905: Oostendse stoomtreilers trekken voor het eerst naar Spanje en Portugal later ook naar de Witte Zee
1907: Eerste gebruik van de hulpmotor op de zeilsloepen in de Belgische visserij
Grote omwenteling (1914 - 1950)
1912: Oprichting van de Provinciale Visserijcommissie West-Vlaanderen
1914 – 1918: Belgische zeevisserij bijna volledig onderbroken door Wereldoorlog I
1914: Het gebruik van natuurijs wordt volledig verdrongen door kunstijs
1915: Duitse bezetter laat overdag beperkte visvangst toe tijdens WWI
1919 – 1930: Snelle opkomst van de motorvisserij, en volledige teleurgang van de zeilvisserij
1928: Aanbesteding van de nieuwe vismijn in Oostende
1932: Belgische zeevisserij kent zware crisis, vooral door het verlaten van de 'gouden standaard' in Groot-Brittannië
1937: Eerste Internationale Conventie inzake overbevissing ondertekend door 10 Noordzee landen in Londen
1940 – 1945: Belgische zeevisserij tijdens WOII: historische haringaanvoer
Industriële visserij (1950 - 2000)
1958: Uitbreiding van de IJslandse territoriale wateren en dus visserijgrenzen tot 12 zeemijlen: eerste kabeljauwoorlog
1963: Zeilvaartuigen (ca 1930) en stoomvaartuigen worden definitief verdrongen door de opkomst van gemotoriseerde vaartuigen
1983: Gemeenschappelijk Visserijbeleid van de Europese Unie gaat van kracht: instrument voor beheer van visserij en aquacultuur
1995: UN Fish Stocks Agreement: bepaalt plichten en verantwoordelijkheden van lidstaten ivm visserij en focust op illegale visserij

De havens van Oostende en Nieuwpoort kenden al van in de vroege middeleeuwen een welstand en status op het gebied van visserij en handel. De periode van de 15de tot de 17de eeuw wordt ook wel de ‘Gouden Tijd'[1] van de Vlaamse zeevisserij genoemd. Vooral de gezouten haring-[2], en iets later ook de kabeljauwvisserij ‘ten zoute’[3], was belangrijk. Toch kende de zeevisserij ook moeilijke periodes. Politiek woelige tijden, waarin afwisselend Oostende en Nieuwpoort belegerd werden, zouden er uiteindelijk toe leiden dat de visserij voor lange tijd in verval[4] geraakte.

De eerste vangst van een motortreiler (Foto: VLIZ/Gilbert (1964) in Desnerck, G. & R. (1976)).


Het Oostenrijks bewind (1713-1794) bracht een opleving van de Vlaamse visserij met zich mee, maar dit was slechts tijdelijk: onder de Franse Republiek (1795-1804) en het Franse Keizerrijk (1804-1814) ging het terug bergaf. Toen Willem I van Oranje in 1815 de touwtjes in handen nam, wou hij met een nieuwe visserijwetgeving en subsidies de visserij-industrie weer een duwtje in de rug geven. Dit bracht groot ongenoegen met zich mee: de Vlaamse vissers gingen niet akkoord [5] met de bemoeienissen van de Nederlandse overheid. Bovendien was, volgens de Vlaamse reders, dit premiestelsel niet afgestemd op het eigen karakter van de Vlaamse zeevisserij.

De Belgische onafhankelijkheid in 1830 bracht een aangepast premiestelsel met zich mee, waardoor het aantal schepen algauw verdubbelde en de werkgelegenheid toenam. In de periode tussen 1832 en 1864 steeg het totaal aantal vaartuigen van 145 tot 274 als een direct effect[6] van het premiestelsel. In Oostende werd tien jaar na de onafhankelijkheid drie keer meer kabeljauw aangevoerd. Ook de haringvangst deed het goed. Het premiestelsel werd al snel internationaal in vraag gesteld omdat het grote kosten meebracht voor de staatskas. Er werd een nationale onderzoekscommissie voor de zeevisserij[7] ingesteld, en de eerste statistieken werden verzameld. Nadat eerder het Verenigd Koninkrijk en later Nederland het premiestelsel lieten varen, werd het in 1867 ook in België afgeschaft[8].

Belangrijke technische ontwikkelingen zoals ((stoom)motoraandrijving[9] en het gebruik van kunstijs[10] bliezen de visserij op het einde van de 19de eeuw nieuw leven in. Dankzij deze vooruitgang werden nu ook afgelegen wateren bevist en steeds grotere vangsten binnengehaald. Het geloof in een ‘onuitputtelijke zee’ was groot.

Ondanks de onmiskenbare impact van WOI[11], herstelde de visserij zich vrij snel. Met de oorlogsvoering kwamen technologische innovaties (zoals dieselmotoren en sonar) die konden worden toegepast om de visserij vooruit te helpen. Tijdens WOII[12] was de Noordzee wegens oorlogsgevaar zo goed als vrij van visserij, waardoor de visbestanden sterk aangroeiden. Een belangrijk deel van de vloot vluchtte naar het buitenland, met name naar Engeland. De Belgische vloot die in de thuishaven gebleven was kreeg vanaf 1941 uitzonderlijk wel toestemming om te vissen in de kustwateren en haalden recordhoeveelheden haring binnen[13].

Aanlanden van haring in de vismijn van Nieuwpoort
tijdens WOII (Foto: VLIZ/Collectie Daniel Moeyaert).
IJslandse vangst in de Oostendse vismijn
(Foto: VLIZ/Verbrugghe, L. (1932)).


Na de oorlog ging de industrie zich concentreren in de havens van Zeebrugge en Oostende, en in mindere mate ook in Nieuwpoort en Blankenberge, en kende in toenemende mate investeringen in infrastructuur en technologie. Dit keer kon de sector opnieuw op overheidssteun rekenen voor de schade opgelopen tijdens de oorlog. Met de terugkeer van de uitgeweken vissers kwam ook nieuwe kennis in de sector. Kort na de oorlog werd een historisch maximum van 75.370 ton visvangst door Belgische vissers binnengehaald (1947).

Overexploitatie van haring en sprot en de economische crisis zorgden ervoor dat Belgische vissers zich naar de rijke kabeljauwgronden in IJsland begaven. Nadat de 'Kabeljauwoorlogen'[14] (1958-1961 en 1972-1975) de Britse en Duitse vloten verdreven uit IJslandse wateren, kregen de Belgische IJslandvaarders[15] een uitzonderingsregeling om daar op kabeljauwachtigen te blijven vissen. Vanaf de jaren 1980 werd platvisvisserij belangrijker. Het gebruik van allerhande aanpassingen in de ‘boomkor’ die reeds in de garnaalvisserij gebruikt werd, was hierbij een sleutel in het succes.Tong en pladijs waren de belangrijkste doelsoorten voor deze brandstofintensieve bodemsleepnetvisserij. Door de hoge bijvangsten en bodem-impact werd deze visserijtechniek steeds meer in vraag gesteld.


Duurzame Visserij
Vandaag zijn tong en pladijs nog steeds de belangrijkste doelsoorten van de Vlaamse zeevisserij, wat ze kwetsbaar maakt. Ook de rentabiliteit van de visserijsector staat onder druk. De sterk ingekrompen vloot kampt bovendien met een schrijnend tekort aan instroom van jonge vissers, en een ander probleem is de veroudering van de vloot. Maar niet alle hoop lijkt verloren: een globaal actie-en herstructureringsplan[16] stelt maatregelen op om tot een duurzamere Vlaamse visserij[17] te komen. Bovendien is er het Europees Gemeenschappelijk Visserijbeleid[18] dat onder andere door de aanlandingsplicht[19] langzaam voor meer diversiteit in de vangsten zorgt.

Belgische vissershavens

Oostende bleef tot 1911 de belangrijkste haven onder meer omdat ze meest geschikt was voor het ontvangen van grotere schepen. Vanaf het einde van de 19de eeuw concentreerde Oostende zich meer en meer op verse visvangst tijdens de winter, in het bijzonder sinds de komst van de stoomtreilers vanaf 1884. De faciliteiten van de nieuwe haven van Zeebrugge werden ingehuldigd in 1907. De vissershaven van Nieuwpoort, de vestigingen van Heist en Blankenberge in het oosten, en de Panne/Adinkerke en Oostende/Koksijde in het westen herbergden op dat moment eveneens nog een belangrijk aantal vaartuigen.

De haven van Oostende
(Foto: VLIZ/Desnerck, G.; Desnerck, R. (1974)).
De haven van Blankenberge
(Foto: VLIZ/Desnerck, G.; Desnerck, R. (1974)).



Na WOII werd visserij meer een zaak van grotere rederijen. De visserij concentreerde zich voornamelijk in de havens van Oostende, Zeebrugge en Nieuwpoort, en net zoals de Scheldehavens verdwenen de kleinere aanlegplaatsen (De Panne, Koksijde,…) geleidelijk.

Gepaarde boomkorvisserij of ‘bokkenvisserij’ (waarbij een schip aan elke kant van het vaartuig een boomkor trekt) werd uitgevoerd vanuit de haven van Zeebrugge. Eind de jaren 1950 werd het eerst voor de garnaalvisserij gebruikt, maar vanaf de jaren 1960 ook voor het vissen van tong en pladijs. Vanuit Zeebrugge waren er succesvolle ondernemingen voor ‘spanvisserij’ waarbij twee schepen één bordensleepnet of ‘otter trawl’ voortslepen voor het vissen van kabeljauw, wat het relatieve belang van Zeebrugge als haven deed toenemen. Hoewel Zeebrugge sinds 1985 het voortouw genomen heeft in de jaarlijkse aanvoer in Belgische havens, blijft Oostende de belangrijkste haven als je de globale aanvoer in Belgische havens beschouwt over de voorbije eeuw: 68% van de gerapporteerde aanvoer werd in Oostende geveild, tegenover 24% in Zeebrugge, 8% in Nieuwpoort en 0,35% in Blankenberge. De neergang van Oostende als voornaamste haven heeft onder andere te maken met het verdwijnen van de grote stoomtreilers na WOII en het gradueel verlies van de traditionele verre visgronden (zoals de IJslandse wateren).

Belangrijke soorten

hovertekst
Aanvoer van de 3 hoofdcomponenten (haring en sprot, kabeljauwachtigen en andere rondvis, tong en pladijs). De rode lijn geeft het totaal van deze 3 hoofdcomponenten als percentage van de totale aanvoer weer. Het relatief aandeel van elk van de componenten is als oppervlaktes (%) weergegeven.(Bron: Lescrauwaet, 2013).


De Belgische visserij vertoonde tijdens de 20ste eeuw globaal een verloop van drie opeenvolgende exploitatiefasen: je kan stellen dat er een ‘haring-periode’ (tot 1950), een ‘kabeljauw-periode’ (1950 – 1980) en een ‘platvis-periode’ (na 1980) was. Een gelijkaardig patroon van opeenvolgende exploitatie fases[20] werd beschreven voor de visserij wereldwijd. Tussen 1930 en 2000 verklaarden een handvol vissoorten ongeveer 75% van de totale aanvoer. Dit waren vooral haring (en ook sprot), kabeljauw (maar ook andere rondvissoorten) en de platvissen pladijs en tong. Vanaf 2000 daalde het relatief belang van deze vissoorten in de totale aanvoer. De laatste tijd is ook een stijging in de aanvoer van zeeduivel, zeekat en Sint-Jacobsschelp gerapporteerd.[21]

Belangrijke visgebieden

hovertekst
Jaarlijkse totale aanvoer (t) of Belgische zeevisserij in Belgische en buitenlandse havens volgens visgebied, komend van de 21 visgebieden (+'andere gebieden') in de periode van 1904-2010. Data van 1929-1999 worden voorzien door de HiFiDatabase (2009) en aangevuld met partiële informatie voor de periode 1904-1913 (ICES Annual reports; De Zuttere 1909). Data voor de periode 1920-1928 zijn gebaseerd op opmetingen uitgevoerd door Gilson en gerapporteerd aan ICES. Flanders Fisheries Service (Dienst Zeevisserij) zorgde voor de recente data van 2000-2010. (Source: Lescrauwaet, 2013)


De opeenvolgende exploitatie van doelsoorten was gekoppeld met visserij in specifieke visgronden: vooreerst de kustwateren voor haring, vervolgens de IJslandse Zee voor kabeljauw, de Zuidelijke en de Centrale Noordzee voor tong en pladijs, en bij uitbreiding later ook de Westelijke wateren voor de platvisvisserij. De nabije visgronden (Belgische kustwateren, Zuidelijke Noordzee, de west- en oostkusten van de Centrale Noordzee) en verder afgelegen gebieden zoals de Noordelijke Noordzee en de Westelijke wateren (Bristol kanaal en Engels kanaal, Zuid- en West-Ierland) zijn over de gehele periode van de officiële visserijstatistieken[22] belangrijk geweest voor de Belgische zeevisserij.

Vanaf het begin van de 20ste eeuw tot de start van WOI was de aanvoer vooral afkomstig uit de Noordzee. De jaarlijkse aanvoer schommelde in die tijden tussen 10.000 en 15.000 ton.

Na WOI herstelde de aanvoer zich snel weer tot het vooroorlogs niveau[6]. De aanvoer kwam in de periode van 1920-1926 vooral uit visgronden van de Zuidelijke Noordzee, inclusief de kustwateren. Vanaf 1928 nam het belang van de nabijgelegen visgebieden af en bevonden de voornaamste visgebieden zich afwisselend in IJsland en de Westelijke wateren (West-Schotland, Zuid- en West-Ierland, het Bristol Kanaal) tussen 1934 en 1939. Bij het uitbreken van WOII was vissen enkel toegelaten in de kustwateren, wat (naast sprot) ongeziene hoeveelheden haring opbracht. Tegen het einde van WOII kwam 10% van de aanvoer uit de Zuidelijke Noordzee maar na de oorlog keerden de vissers al snel terug naar de Westelijke wateren. Tussen 1950 en 1970 was de toename in de aanvoer uit de IJslandse Zee de meest opvallende trend. Door de ‘Kabeljauwoorlogen’ werd het vissen op de IJslandse zee geleidelijk beperkt en enkel toegankelijk voor de IJslandvaarders die daar reeds visten[14]. De activiteiten in de IJslandse wateren, die begonnen in de 16de eeuw, hielden volledig op in 1995.[23]. Vanaf 1983 wordt het visserijbeheer vooral bepaald door het het Europees Visserijbeleid[18], dat quota en andere beperkingen oplegt inzake vlootomvang en visserij-inspanning.

Extra informatie

Tijdslijn

Wanneer werd ijs voor het eerst als bewaarmiddel gebruikt in de Belgische zeevisserij? In welk jaar kwam een definitief einde aan de Oostendse Compagnie? Tijdens welke periodes kregen de Vlaamse vissers premies toegekend voor de haringvangst? Neem een duik in het verleden van de Belgische zeevisserij met behulp van onze tijdslijn en kom het allemaal te weten!

Belgische vissersvloot

De Belgische visserijvloot kende een boeiende dynamiek: sloepen, boten en schepen veranderden van eigenaar, immatriculatienummer, inschrijvingsplaats en werden uitgerust met steeds efficiëntere technologie. Zeilschepen werden vervangen door stoomschepen en nog later werd de gehele vloot geleidelijk gemotoriseerd. De snelle veranderingen maken het niet altijd evident om de levensloop en de karakteristieken van een bepaald schip te volgen. Die veranderingen zijn nu per schip doorzoekbaar voor vissersvaartuigen actief vanaf 1929, dankzij de databank van de Belgische vissersvloot.

Klik hier om een schip op te zoeken.

Koninklijke wetten en besluiten

Van premies voor de walvisvangst tot houdende maatregelen om de visstand en de schaaldieren- en weekdierenstand in zee te beschermen: klik hier voor een verzameling van de Koninklijke wetten en besluiten en andere relevante wetgeving voor de Belgische zeevisserij.

Soortenlijst en statistieken

Statistieken voor de commerciële soorten van de Belgische zeevisserij, data over de samenstelling en de waarde van de aanvoer, geografische informatie over de herkomst van de vangst en wetenschappelijke achtergrond,... Je vindt het allemaal in de soortenlijst. Klik per soort door naar de statistieken voor meer informatie.

Fotogalerij

Voor historische foto's en filmfragmenten uit de Belgische zeevisserij, neem een kijkje in de fotogalerij van het VLIZ. Ga zeker ook een kijkje nemen op de site van ‘Wetenschatten’ voor beeldmateriaal over de visserij uit historische literatuur en oude verspreidingskaarten van commerciële vissoorten uit 'The piscatorial atlas of the North Sea' (Olsen 1883).

Collectie publicaties en andere bronnen

Wil je nog meer weten over de geschiedenis van de Belgische zeevisserij? Ga dan eens door deze collectie van publicaties en andere bronnen.

Referenties

  1. ↑ Degryse, R. (1944), Vlaanderens haringbedrijf in de Middeleeuwen. De Seizoenen, 49. De Nederlandsche Boekhandel: Antwerpen. 116 pp
  2. ↑ Debergh, H.; Lescrauwaet, A.K.; Scholaert, A.; Mees, J. (2011),Haring - Clupea harengus. Een eeuw zeevisserij in België. VLIZ Information Sheets, 295. Vlaams Instituut voor de Zee (VLIZ): Oostende. 14 pp.
  3. ↑ Lescrauwaet, A.-K.; Debergh, H.; Scholaert, A.; Mees, J. (2011), Atlantische kabeljauw - Gadus morhua. Een eeuw zeevisserij in België. VLIZ Information Sheets, 215. Vlaams Instituut voor de Zee (VLIZ): Oostende. 12 pp.
  4. ↑ Hovart, P. (1985), Zeevisserijbeheer in vroegere eeuwen: een analyse van normatieve bronnen. Mededelingen van het Rijksstation voor Zeevisserij (CLO Gent), 206. Rijksstation voor Zeevisserij: Oostende. III, 192, VII pp.
  5. ↑ (1817), Mémoire présenté au roi sur la pêche nationale. West-Flandre 1817. Imprimerie de P. Scheldewaert: Ostende. 57 pp.
  6. ↑ 6.0 6.1 De Zuttere, C. (1909), Enquête sur la pêche maritime en Belgique: introduction, recencement de la pêche maritime. Lebègue & cie: Bruxelles. 634 pp.
  7. ↑ (1866), Rapport de la Commission chargée de faire une enquête sur la situation de la pêche maritime en Belgique. Séance du 17 mai 1866. Chambre des Représentants: Bruxelles. XLII, 75 pp.
  8. ↑ Hovart, P. (1994), 150 jaar zeevisserijbeheer 1830-1980: een analyse van normatieve bronnen. Mededelingen van het Rijksstation voor Zeevisserij (CLO Gent), 235. Rijksstation voor Zeevisserij: Oostende. 317 pp.
  9. ↑ Vroome, E. (1957), De evolutie van de Oostendse vissershaven: een duizendjarige reuzenstrijd. Emile Vroome: Oostende. 48 pp.
  10. ↑ Poppe, M. (1977), Van mannen en de zee: een eeuw Vlaamse zeevisserij 1875-1975. Nieuwsblad van de Kust: Oostende. 60 pp.
  11. ↑ Demasure, B. (2013), Visserij en de Eerste Wereldoorlog ’Den oarienk eeft uus gered’, in: De Grote Rede 36: De Groote Oorlog en de Zee. De Grote Rede: Nieuws over onze Kust en Zee, 36: pp. 90-96
  12. ↑ De Mulder, A. (1984), Belgische zeevisserij onder de bezetting 1940-1945. Sirene 35(136): 12-14
  13. ↑ Lescrauwaet, A.-K.; De Raedemaecker, F.; Vincx, M.; Mees, J. (2013), Flooded by herring: Downs herring fisheries in the southern North Sea during World War II, in: Lescrauwaet, A.-K. Belgian fisheries: ten decades, seven seas, forty species: Historical time-series to reconstruct landings, catches, fleet and fishing areas from 1900. pp. 164-181
  14. ↑ 14.0 14.1 Omey, E. (1982), De zeevisserij: een struktuuranalyse van de Belgische zeevisserij. Reeks van het Westvlaams Ekonomisch Studiebureau, 27. Westvlaams Ekonomisch Studiebureau: Brugge. 256 pp.
  15. ↑ Depotter, J. (2011), Onze Ijslandvaarders: Deel 1. Academia Press: Eekhout. ISBN 978--90-382-1873-1. XVI, 552 pp.
  16. ↑ Adriaens, P.; Vanagt, T.; Couderé, K. (2013), Strategische Milieubeoordeling van het Belgisch Operationeel Programma voor de Belgische visserijsector, 2014-2020. Technum: Antwerpen. 207 pp.
  17. ↑ De Snijder, N.; Brouckaert, E.; Hansen, K.; Heyman, J.; Polet, H.; Welvaert, M. (2015), Vistraject: Duurzaamheidstraject voor de Belgische visserijsector . ILVO/Rederscentrale: Oostende. 131 pp.
  18. ↑ 18.0 18.1 Verleye, T.J.; Pirlet, H.; Lescrauwaet, A.-K.; Maes, F.; Mees, J. (Ed.) (2015), Vademecum: Mariene beleidsinstrumenten en wetgeving voor het Belgisch deel van de Noordzee. Vlaams Instituut voor de Zee (VLIZ): Oostende. ISBN 978-94-920431-6-0. 128 pp.
  19. ↑ Polet, H.; Torreele, E.; Pirlet, H.; Verleye, T. (2015), Visserij, in: Pirlet, H. et al. (Ed.) Compendium voor Kust en Zee 2015: Een geïntegreerd kennisdocument over de socio-economische, ecologische en institutionele aspecten van de kust en zee in Vlaanderen en België. pp. 141-156
  20. ↑ Pauly, D.; Watson, R.; Alder, J. (2005), Global trends in world fisheries: impacts on marine ecosystems and food security. Phil. Trans. R. Soc. Lond. (B Biol. Sci.) 360(1453): 5-12. hdl.handle.net/10.1098/rstb.2004.1574
  21. ↑ Tessens, E.; Velghe, M. (2015), De Belgische zeevisserij 2014: Aanvoer en besomming: Vloot, quota, vangsten, visserijmethoden en activiteit. Departement Landbouw en Visserij: Brussel. 116 pp.
  22. ↑ Lescrauwaet, A.-K.; Debergh, H.; De Hauwere, N.; Vanhoorne, B.; Lyssens, L. (2009), Een eeuw zeevisserij in België: Handleiding bij de standaardisering en geografische afbakening van de historische visgronden (1929-1999) in de Belgische zeevisserijstatistieken. VLIZ Information Sheets, 249. Vlaams Instituut voor de Zee (VLIZ): Oostende. 14 pp.
  23. ↑ Lescrauwaet, A.-K.; Vincx, M.; Vanaverbeke, J.; Mees, J. (2013), 'In Cod we trust': Trends in gadoid fisheries in Iceland 1929-1996, in: Lescrauwaet, A.-K. Belgian fisheries: ten decades, seven seas, forty species: Historical time-series to reconstruct landings, catches, fleet and fishing areas from 1900. pp. 182-197
Retrieved from "https://www.coastalwiki.org/w/index.php?title=Historiek_Belgische_zeevisserij&oldid=72788"