Difference between revisions of "Caulacanthus ustulatus"
From Coastal Wiki
(→Redenen waarom deze soort zo succesrijk is in onze contreien) |
|||
| (9 intermediate revisions by 2 users not shown) | |||
| Line 1: | Line 1: | ||
| − | |||
__NOTITLE__ | __NOTITLE__ | ||
| − | |||
| − | |||
{{Kader4|Naam=''Caulacanthus ustulatus'' | {{Kader4|Naam=''Caulacanthus ustulatus'' | ||
| Line 8: | Line 5: | ||
|Foto= | |Foto= | ||
| − | <div style="padding: | + | <div style="padding:0em 0em 0em 0em"> |
[[Image:C.ustulatus2copy.jpg|caption|right|250px|]]<span style="color:#FFFFFF">Foto: Ignacio Bárbara</span></div> | [[Image:C.ustulatus2copy.jpg|caption|right|250px|]]<span style="color:#FFFFFF">Foto: Ignacio Bárbara</span></div> | ||
|abstract= | |abstract= | ||
| − | Het roodwier ''Caulacanthus ustulatus'' komt verspreid voor over grote delen van de wereld. Het verkiest een hard substraat in het intergetijdengebied, maar komt eveneens voor in brakwater en mangroves. De soort '' | + | Het roodwier ''Caulacanthus ustulatus'' komt verspreid voor over grote delen van de wereld. Het verkiest een hard substraat in het intergetijdengebied, maar komt eveneens voor in brakwater en mangroves. De soort ''Caulacanthus ustulatus'' wordt opgedeeld in een Atlantische en Pacifische groep. Het Pacifische roodwier zou via oestertransport in de Europese zeeën terechtgekomen zijn. In België werd ''Caulacanthus ustulatus'' voor het eerst in 2011 waargenomen in de Baai van Heist, gelegen aan de oostelijke strekdam van de haven van Zeebrugge. Het wier is eerder klein en onopvallend, en kan snel over het hoofd gezien worden. |
}} | }} | ||
| Line 35: | Line 32: | ||
===<span style="color:#00787A">Oorspronkelijke verspreiding</span>=== | ===<span style="color:#00787A">Oorspronkelijke verspreiding</span>=== | ||
| − | Het roodwier ''Caulacanthus ustulatus'' is wijd verspreid. Het komt voor in vrijwel alle tropische en warm gematigde zeeën, waaronder de Middellandse Zee, het tropische gedeelte van de Indische Oceaan en de kusten van Japan. Door moleculair genetisch onderzoek weet men nu dat het om 2 varianten gaat, een Pacifische en een Atlantische groep, die niet morfologisch van elkaar te onderscheiden zijn. Het is de Pacifische variant die als niet-inheemse soort in onze regio voorkomt <ref name=Zuccarello2002>Zuccarello, G. C.; West, J.; Rueness, J. (2002). Phylogeography of the cosmopolitan red alga ''Caulacanthus ustulatus'' (''Caulacanthaceae, Gigartinales'') Phycol. Res. 50(2): 163-172. [http://www.vliz.be/imis/imis.php?module=ref&refid=218249 details]</ref>. | + | Het roodwier ''Caulacanthus ustulatus'' is wijd verspreid. Het komt voor in vrijwel alle tropische en warm gematigde zeeën, waaronder de Middellandse Zee, het tropische gedeelte van de Indische Oceaan en de kusten van Japan <ref name=Murray2007>Murray, S.N. (2007). Improving understanding of invasive seaweeds in California’s coastal waters: Moving beyond Caulerpa taxifolia. Final report. Department of Biological Science, California State University: Los Angeles. 48 pp. [http://www.vliz.be/imis/imis.php?module=ref&refid=218238 details]</ref>. Door moleculair genetisch onderzoek weet men nu dat het om 2 varianten gaat, een Pacifische en een Atlantische groep, die niet morfologisch van elkaar te onderscheiden zijn. Het is de Pacifische variant die als niet-inheemse soort in onze regio voorkomt <ref name=Zuccarello2002>Zuccarello, G. C.; West, J.; Rueness, J. (2002). Phylogeography of the cosmopolitan red alga ''Caulacanthus ustulatus'' (''Caulacanthaceae, Gigartinales''). Phycol. Res. 50(2): 163-172. [http://www.vliz.be/imis/imis.php?module=ref&refid=218249 details]</ref>. |
Het wier verkiest als habitat voornamelijk mangroves, brakwater en intergetijdengebieden, gelegen tussen de hoog- en laagwaterlijn, waar het groeit op harde substraten <ref name=Murray2007>Murray, S.N. (2007). Improving understanding of invasive seaweeds in California’s coastal waters: Moving beyond Caulerpa taxifolia. Final report. Department of Biological Science, California State University: Los Angeles. 48 pp. [http://www.vliz.be/imis/imis.php?module=ref&refid=218238 details]</ref>. | Het wier verkiest als habitat voornamelijk mangroves, brakwater en intergetijdengebieden, gelegen tussen de hoog- en laagwaterlijn, waar het groeit op harde substraten <ref name=Murray2007>Murray, S.N. (2007). Improving understanding of invasive seaweeds in California’s coastal waters: Moving beyond Caulerpa taxifolia. Final report. Department of Biological Science, California State University: Los Angeles. 48 pp. [http://www.vliz.be/imis/imis.php?module=ref&refid=218238 details]</ref>. | ||
| Line 45: | Line 42: | ||
===<span style="color:#00787A">Eerste waarneming in België</span>=== | ===<span style="color:#00787A">Eerste waarneming in België</span>=== | ||
| − | Op 3 november en 29 december 2011 werd ''Caulacanthus ustulatus'' voor het eerst in België waargenomen, in het Vlaams natuurgebied de Baai van Heist, gelegen aan de oostelijke strekdam van de haven van Zeebrugge. De | + | Op 3 november en 29 december 2011 werd ''Caulacanthus ustulatus'' voor het eerst in België waargenomen, in het Vlaams natuurgebied de Baai van Heist, gelegen aan de oostelijke strekdam van de haven van Zeebrugge. De exoot komt er nu lokaal algemeen voor. Er zijn echter enkel vegetatieve specimens terug gevonden <ref name=Kerckhof2012>Kerckhof, F.; Verbeke, D.; Bauwens, F. (2012). Nieuws uit de Baai van Heist: de roodwieren ''Caulacanthus ustulatus'' (Mertens ex Turner) Kützing, 1843 en ''Gracilaria vermiculophylla'' (Ohmi) Papenfuss 1967 nieuw voor de Belgische kust en een merkwaardig habitat van intertidale mossels. De Strandvlo 32(1): 19-23. [http://www.vliz.be/imis/imis.php?module=ref&refid=215164 details]</ref>. |
| − | Op het zelfde moment werd ook de soort ''Gracilaria vermiculophylla'' aangetroffen, zie fiche ''Gracilaria vermiculophylla'' <ref name=Kerckhof2012> </ref>. | + | Op het zelfde moment werd ook de soort ''Gracilaria vermiculophylla'' aangetroffen, zie fiche [[Gracilaria vermiculophylla|''Gracilaria vermiculophylla'']] <ref name=Kerckhof2012> </ref>. |
<P> | <P> | ||
| Line 54: | Line 51: | ||
===<span style="color:#00787A">Verspreiding in België</span>=== | ===<span style="color:#00787A">Verspreiding in België</span>=== | ||
| − | In Heist werd '' | + | In Heist werd ''Caulacanthus ustulatus'' waargenomen ter hoogte van het intergetijdengebied, verspreid op de blokken van de havendam waar geen andere macrowieren voorkwamen <ref name=Kerckhof2012> </ref>. Voorlopig is dit de enige vindplaats – over een mogelijke verdere verspreiding in België is niets geweten. |
<P> | <P> | ||
| Line 62: | Line 59: | ||
===<span style="color:#00787A">Verspreiding in onze buurlanden</span>=== | ===<span style="color:#00787A">Verspreiding in onze buurlanden</span>=== | ||
| − | De Atlantische '' | + | De Atlantische ''Caulacanthus ustulatus'' is aanwezig in Zuid-Europese landen zoals in Spanje en Portugal, als inheemse variant. Boven de noordgrens van de Baai van Biskaye (Biarritz, Zuid-West Frankrijk) kwam ''Caulacanthus ustulatus'' echter niet voor <ref name=Rueness2000>Rueness, J.; Rueness, E.K. (2000). ''Caulacanthus ustulatus'' (''Gigartinales, Rhodophyta'') from Brittany (France) is an introduction from the Pacific Ocean. Cryptogam., Algol. 21(4): 355-363. [http://www.vliz.be/imis/imis.php?module=ref&refid=218286 details] </ref>, tot het roodwier werd aangetroffen als exoot, in 1986, te Bretagne, Roscoff, waar het nu vrij algemeen voorkomt <ref name=Rio1988>Rio, A.; Cabioch, J. (1988). Apparition du ''Caulacanthus ustulatus'' (''Rhodophyta, Gigartinales'') dans la Manche occidentale. Cryptogam., Algol. 9(3): 231-234. [http://www.vliz.be/imis/imis.php?module=ref&refid=218289 details] </ref>. |
| − | Het niet-inheemse karakter werd aangetoond door moleculair onderzoek. De Franse populatie vertoonde meer verwantschap met de Aziatische '' | + | Het niet-inheemse karakter werd aangetoond door moleculair onderzoek. De Franse populatie vertoonde meer verwantschap met de Aziatische ''Caulacanthus ustulatus'' dan met deze uit de Atlantische oceaan. Men concludeerde daaruit dat het wier vanuit de Stille Oceaan geïntroduceerd is, en niet het resultaat was van een noordwaartse migratie van de Atlantische variant <ref name=Rueness2000> </ref>. |
| − | De aangetroffen exemplaren te Frankrijk bevatten weinig tot geen reproductieve structuren. Men veronderstelt dat '' | + | De aangetroffen exemplaren te Frankrijk bevatten weinig tot geen reproductieve structuren. Men veronderstelt dat ''Caulacanthus ustulatus'' zich voornamelijk vegetatief voortplant <ref name=ICES2006>ICES Advisory Committee on the Marine Environment (2006). Working Group on Introductions and Transfers of Marine Organisms (WGITMO) 16-17 March 2006 Oostende, Belgium. C.M. - International Council for the Exploration of the Sea, CM 2006(ACME:05). ICES: Copenhagen. 330 pp. [http://www.vliz.be/imis/imis.php?module=ref&refid=111237 details] </ref>, een veelvoorkomende strategie bij succesvolle exoten <ref name=Murray2007> </ref>. |
| − | Hoewel de verspreiding in Frankrijk beperkt bleef, bereikte ''Caulacanthus ustulatus'' Nederland en Groot-Brittannië. In Nederland werd het roodwier gevonden in 2005, op het oud werkeiland “Neeltje Jans” in de Oosterschelde. Deze vondst bestond uit grote exemplaren die waarschijnlijk al langer aanwezig waren. De exoot werd zowel aangetroffen in het lage intergetijdengebied als in het hoger gedeelte, dit in tegenstelling tot andere exotische algen in Nederland <ref name=Stegenga2006>Stegenga, H.; Draisma, S.; Karremans, M. (2006). ''Caulacanthus ustulatus'': een nieuwe invasiesoort op Neeltje Jans Het Zeepaard 66(3): 79-82.[http://www.vliz.be/imis/imis.php?module=ref&refid=99750 details] </ref>. In Groot-Brittannië heeft het wier zich snel verspreid vanuit Devon (2004) naar Cornwall (2005) en Kent (2009). Ook hier komt de soort hoog voor in het intergetijdengebied <ref name=Maggs2010>Maggs, C.; Mineur, F.; Bishop, J.; McCollin, T. (2010). Non-natives in MCCIP Annual Report Card 2010-11. MCCIP Science Review: Lowestoft. 11 pp. [http://www.vliz.be/imis/imis.php?module=ref&refid=218211 details] </ref>. | + | Hoewel de verspreiding in Frankrijk beperkt bleef, bereikte ''Caulacanthus ustulatus'' Nederland en Groot-Brittannië. In Nederland werd het roodwier gevonden in 2005, op het oud werkeiland “Neeltje Jans” in de Oosterschelde. Deze vondst bestond uit grote exemplaren die waarschijnlijk al langer aanwezig waren. De exoot werd zowel aangetroffen in het lage intergetijdengebied als in het hoger gedeelte, dit in tegenstelling tot andere exotische algen in Nederland <ref name=Stegenga2006>Stegenga, H.; Draisma, S.; Karremans, M. (2006). ''Caulacanthus ustulatus'': een nieuwe invasiesoort op Neeltje Jans. Het Zeepaard 66(3): 79-82. [http://www.vliz.be/imis/imis.php?module=ref&refid=99750 details] </ref>. In Groot-Brittannië heeft het wier zich snel verspreid vanuit Devon (2004) naar Cornwall (2005) en Kent (2009). Ook hier komt de soort hoog voor in het intergetijdengebied <ref name=Maggs2010>Maggs, C.; Mineur, F.; Bishop, J.; McCollin, T. (2010). Non-natives in MCCIP Annual Report Card 2010-11. MCCIP Science Review: Lowestoft. 11 pp. [http://www.vliz.be/imis/imis.php?module=ref&refid=218211 details] </ref>. |
| − | Niet inheemse populaties van de Pacifische '' | + | Niet inheemse populaties van de Pacifische ''Caulacanthus ustulatus'' buiten Europa zijn terug gevonden in Prince Willliam Sound, Alaska <ref name=Ruiz2006>Ruiz, G.M.; Huber, T.; Larson, K.; McCann, L.D.; Steves, B.; Fofonoff, P.; Hines, A.H. (2006). Biological invasions in Alaska’s coastal marine ecosystems: Establishing a baseline. Final report submitted to Prince William Sound Regional Citizens’ Advisory Council & U.S. Fish & Wildlife Service. Smithsonian Environmental Research Center: Edgewater. 112 pp. [http://www.vliz.be/imis/imis.php?module=ref&refid=218248 details] </ref> en Tomales Bay, California <ref name=Gabrielson2004>Gabrielson, P.W.; Widdowson, T.B.; Lindstrom, S.C. (2004). Keys to the seaweeds and seagrasses of Oregon and California: North of Point Conception. Phycological Contribution, 6. University of British Columbia. Department of Botany: Hillsborough. 118 pp. [http://www.vliz.be/imis/imis.php?module=ref&refid=218553 details] </ref>. |
<P> | <P> | ||
| Line 77: | Line 74: | ||
===<span style="color:#00787A">Wijze van introductie</span>=== | ===<span style="color:#00787A">Wijze van introductie</span>=== | ||
| − | Hoogst waarschijnlijk is '' | + | Hoogst waarschijnlijk is ''Caulacanthus ustulatus'' in Europa geïntroduceerd via transport van de [[Japanse oester|Japanse oesters]] (''Crassostrea gigas''). Aanwijzing daarvoor is de vindplaats in Frankrijk die vlakbij een oesterkwekerij gelegen is <ref name=Miller2011>Miller, K.A.; Aguilar-Rosas, L.E.; Pedroche, F.F. (2011). A review of non-native seaweeds from California, USA and Baja California, Mexico = Reseña de algas marinas no nativas de California, EUA y Baja California, México. Hidrobiológica 21(3): 365-379. [http://www.vliz.be/imis/imis.php?module=ref&refid=218235 details] </ref>. Verdere verspreiding in Europa kon dan vermoedelijk gebeuren door vasthechting van de wieren aan scheepsrompen of door losse wierfragmenten die aanspoelen en zich vestigen <ref name=Kerckhof2012> </ref>. |
<P> | <P> | ||
| Line 88: | Line 85: | ||
<div style="text-align: right;font-size:80%">Foto: Ignacio Bárbara</div></div> | <div style="text-align: right;font-size:80%">Foto: Ignacio Bárbara</div></div> | ||
| − | De exoot overleeft en groeit bij grote schommelingen in temperatuur - tussen 13°C en 26°C, met maximale groei bij 17°C -. Zelfs bij 6°C groeit het wier nog, hoewel zeer weinig <ref name=Rueness1997>Rueness, J. (1997). A culture study of ''Caulacanthus ustulatus'' (''Caulacanthaceae, Gigartinales, Rhodophyta'') from Europe and Asia Cryptogam., Algol. 18(2): 175-185. [http://www.vliz.be/imis/imis.php?module=ref&refid=218291 details] </ref>. Daarnaast komt '' | + | De exoot overleeft en groeit bij grote schommelingen in temperatuur - tussen 13°C en 26°C, met maximale groei bij 17°C -. Zelfs bij 6°C groeit het wier nog, hoewel zeer weinig <ref name=Rueness1997>Rueness, J. (1997). A culture study of ''Caulacanthus ustulatus'' (''Caulacanthaceae, Gigartinales, Rhodophyta'') from Europe and Asia. Cryptogam., Algol. 18(2): 175-185. [http://www.vliz.be/imis/imis.php?module=ref&refid=218291 details] </ref>. Daarnaast komt ''Caulacanthus ustulatus'' vrijwel op alle substraten voor, met een voorkeur voor levende substraten zoals mosselen en zeepokken <ref name=Murray2007> </ref>. |
Waarom het wier goed gedijt aan de Vlaamse kust is nog niet onderzocht. | Waarom het wier goed gedijt aan de Vlaamse kust is nog niet onderzocht. | ||
| Line 97: | Line 94: | ||
===<span style="color:#00787A">Factoren die de verspreiding beïnvloeden</span>=== | ===<span style="color:#00787A">Factoren die de verspreiding beïnvloeden</span>=== | ||
| − | De verspreiding van '' | + | De verspreiding van ''Caulacnathus ustulatus'' wordt waarschijnlijk beïnvloed door 2 klimaatsfactoren. Enerzijds zorgt de stijging in de oppervlaktewater temperatuur door de opwarming van het klimaat voor een positief effect op de Aziatische exoot. Een tweede factor betreft de stormfrequentie. Een storm zorgt voor een opening in de aanwezige algenbegroeiing, waarvan ''Caulacanthus ustulatus'' gebruik kan maken om zich te vestigen <ref name=Maggs2010> </ref>. |
| − | Plaatselijke factoren die de verspreiding van | + | Plaatselijke factoren die de verspreiding van ''Caulacanthus ustulatus'' in België beïnvloeden zijn nog niet bekend. |
<P> | <P> | ||
| Line 107: | Line 104: | ||
===<span style="color:#00787A">Effecten of potentiële effecten en maatregelen</span>=== | ===<span style="color:#00787A">Effecten of potentiële effecten en maatregelen</span>=== | ||
| − | Algemeen komen exotische zeewieren voor in rotspoeltjes en in het subtidaal – het lage intergetijdengebied dat continu onder water staat -. ''Caulacanthus utulatus'' kan zich echter ook vestigen in het hoge en drogere gedeelte van het intergetijdengebied. Het is mogelijk dat het daar dominant wordt en het de inheemse turfvormende macroalgen verdringt <ref name=Maggs2010> </ref>. Verder is er weinig geweten over de eventuele effecten van de recente exoot '' | + | Algemeen komen exotische zeewieren voor in rotspoeltjes en in het subtidaal – het lage intergetijdengebied dat continu onder water staat -. ''Caulacanthus utulatus'' kan zich echter ook vestigen in het hoge en drogere gedeelte van het intergetijdengebied. Het is mogelijk dat het daar dominant wordt en het de inheemse turfvormende macroalgen verdringt <ref name=Maggs2010> </ref>. Verder is er weinig geweten over de eventuele effecten van de recente exoot ''Caulacanthus ustulatus''. |
Er werden nog geen maatregelen getroffen om de exoot te bestrijden. | Er werden nog geen maatregelen getroffen om de exoot te bestrijden. | ||
| Line 117: | Line 114: | ||
===<span style="color:#00787A">Specifieke kenmerken</span>=== | ===<span style="color:#00787A">Specifieke kenmerken</span>=== | ||
| − | Caulacanthus ustulatus is een eerder onopvallend, donker bruin-rood wier dat bestaat uit cilindrische uitlopers met vertakkingen tot 3 cm lang <ref name=Maggs2010> </ref> die samen een kluwen vormen tot ca. 10 cm diameter <ref name=Stegenga2006> </ref>. Op een lengte doorsnede van het wier ziet men een opvallend centraal filament dat bestaat uit grote cellen met onderlinge verbindingen, de zogenaamde stippelverbingingen (pit-connections) <ref name=Stegenga2006> </ref>. | + | ''Caulacanthus ustulatus'' is een eerder onopvallend, donker bruin-rood wier dat bestaat uit cilindrische uitlopers met vertakkingen tot 3 cm lang <ref name=Maggs2010> </ref> die samen een kluwen vormen tot ca. 10 cm diameter <ref name=Stegenga2006> </ref>. Op een lengte doorsnede van het wier ziet men een opvallend centraal filament dat bestaat uit grote cellen met onderlinge verbindingen, de zogenaamde stippelverbingingen (pit-connections) <ref name=Stegenga2006> </ref>. |
| − | '' | + | ''Caulacanthus ustulatus'' zou zich primair epifytisch, op andere wieren, vasthechten. Deze aanhechting is vaak niet meer te onderscheiden van de secundaire kleine hechtvoetjes. De hechting is meestal niet zo stevig, hierdoor kan het wier gemakkelijk losgemaakt worden <ref name=Stegenga2006> </ref>. |
Verder vormt het zacht aanvoelende wier matten/turf, al dan niet geassocieerd met andere roodwieren zoals ''Hypnea'', ''Gelidium'' and ''Gloiopeltis'' <ref name=Zuccarello2002> </ref>. | Verder vormt het zacht aanvoelende wier matten/turf, al dan niet geassocieerd met andere roodwieren zoals ''Hypnea'', ''Gelidium'' and ''Gloiopeltis'' <ref name=Zuccarello2002> </ref>. | ||
| − | De levenscyclus van '' | + | De levenscyclus van ''Caulacanthus ustulatus'' is niet goed gekend doordat reproductieve structuren weinig worden waargenomen in het veld <ref name=Zuccarello2002> </ref>. In laboratoriumculturen werd de levenscyclus wel al voor verschillende isolaten beschreven <ref name=Rueness1997> </ref><ref name=West1990>West, J.A.; Calumpong, H.P. (1990). New records of marine algae from the Philippines. Micronesica 23(2): 181-190. [http://www.vliz.be/imis/imis.php?module=ref&refid=218303 details] </ref>. |
<P> | <P> | ||
| Line 133: | Line 130: | ||
* Op basis van de nauwere as-diameter onderscheidde Yamada, 1933 <ref name=Yamada1933>Yamada, Y. (1933). Notes on some Japanese Algae: V. J. Fac. Sci., Hokkaido Univ., Ser. 5 2(3): 277-285, plates X-XIII. [http://www.vliz.be/imis/imis.php?module=ref&refid=218256 details] </ref> ''Caulacanthus okamurae'', afkomstig uit Japan en Korea, van ''Caulacanthus ustulatus''. Verder onderzoek toonde echter aan dat de morfologie van de vooropgestelde soorten zeer plastisch is. Het onderscheid tussen deze twee soorten wordt daardoor in twijfel getrokken <ref name=Zuccarello2002> </ref>. | * Op basis van de nauwere as-diameter onderscheidde Yamada, 1933 <ref name=Yamada1933>Yamada, Y. (1933). Notes on some Japanese Algae: V. J. Fac. Sci., Hokkaido Univ., Ser. 5 2(3): 277-285, plates X-XIII. [http://www.vliz.be/imis/imis.php?module=ref&refid=218256 details] </ref> ''Caulacanthus okamurae'', afkomstig uit Japan en Korea, van ''Caulacanthus ustulatus''. Verder onderzoek toonde echter aan dat de morfologie van de vooropgestelde soorten zeer plastisch is. Het onderscheid tussen deze twee soorten wordt daardoor in twijfel getrokken <ref name=Zuccarello2002> </ref>. | ||
| − | * '' | + | * ''Caulacanthus ustulatus'' groeit primair als een epiphyt, een organisme dat op een ander organisme groeit maar niet parasitair is. ''Caulacanthus ustulatus'' wordt in Nederland voornamelijk teruggevonden op ''Mastocarpus stellatus'' <ref name=Stegenga2006> </ref>. |
| + | |||
| + | <P> | ||
| + | <BR> | ||
| + | <P> | ||
| + | ===<span style="color:#00787A">Hoe verwijzen naar deze pagina?</span>=== | ||
| + | {{Kader8| | ||
| + | Soortnaam=''Caulacanthus ustulatus''| | ||
| + | jaar=2013| | ||
| + | Naamlector=Frédérique Steen en Olivier De Clerck | ||
| + | }} | ||
<P> | <P> | ||
Latest revision as of 07:58, 22 July 2013
Warning: Deze pagina wordt niet langer bijgewerkt. Meer recente info is te vinden op http://www.vliz.be/niet-inheemse-soorten
|
Caulacanthus ustulatus
Het roodwier Caulacanthus ustulatus komt verspreid voor over grote delen van de wereld. Het verkiest een hard substraat in het intergetijdengebied, maar komt eveneens voor in brakwater en mangroves. De soort Caulacanthus ustulatus wordt opgedeeld in een Atlantische en Pacifische groep. Het Pacifische roodwier zou via oestertransport in de Europese zeeën terechtgekomen zijn. In België werd Caulacanthus ustulatus voor het eerst in 2011 waargenomen in de Baai van Heist, gelegen aan de oostelijke strekdam van de haven van Zeebrugge. Het wier is eerder klein en onopvallend, en kan snel over het hoofd gezien worden.
 |
Wetenschappelijke naam
Caulacanthus ustulatus (Mertens ex Turner) Kützing, 1843
Oorspronkelijke verspreiding
Het roodwier Caulacanthus ustulatus is wijd verspreid. Het komt voor in vrijwel alle tropische en warm gematigde zeeën, waaronder de Middellandse Zee, het tropische gedeelte van de Indische Oceaan en de kusten van Japan [1]. Door moleculair genetisch onderzoek weet men nu dat het om 2 varianten gaat, een Pacifische en een Atlantische groep, die niet morfologisch van elkaar te onderscheiden zijn. Het is de Pacifische variant die als niet-inheemse soort in onze regio voorkomt [2].
Het wier verkiest als habitat voornamelijk mangroves, brakwater en intergetijdengebieden, gelegen tussen de hoog- en laagwaterlijn, waar het groeit op harde substraten [1].
Eerste waarneming in België
Op 3 november en 29 december 2011 werd Caulacanthus ustulatus voor het eerst in België waargenomen, in het Vlaams natuurgebied de Baai van Heist, gelegen aan de oostelijke strekdam van de haven van Zeebrugge. De exoot komt er nu lokaal algemeen voor. Er zijn echter enkel vegetatieve specimens terug gevonden [3]. Op het zelfde moment werd ook de soort Gracilaria vermiculophylla aangetroffen, zie fiche Gracilaria vermiculophylla [3].
Verspreiding in België
In Heist werd Caulacanthus ustulatus waargenomen ter hoogte van het intergetijdengebied, verspreid op de blokken van de havendam waar geen andere macrowieren voorkwamen [3]. Voorlopig is dit de enige vindplaats – over een mogelijke verdere verspreiding in België is niets geweten.
Verspreiding in onze buurlanden
De Atlantische Caulacanthus ustulatus is aanwezig in Zuid-Europese landen zoals in Spanje en Portugal, als inheemse variant. Boven de noordgrens van de Baai van Biskaye (Biarritz, Zuid-West Frankrijk) kwam Caulacanthus ustulatus echter niet voor [4], tot het roodwier werd aangetroffen als exoot, in 1986, te Bretagne, Roscoff, waar het nu vrij algemeen voorkomt [5].
Het niet-inheemse karakter werd aangetoond door moleculair onderzoek. De Franse populatie vertoonde meer verwantschap met de Aziatische Caulacanthus ustulatus dan met deze uit de Atlantische oceaan. Men concludeerde daaruit dat het wier vanuit de Stille Oceaan geïntroduceerd is, en niet het resultaat was van een noordwaartse migratie van de Atlantische variant [4]. De aangetroffen exemplaren te Frankrijk bevatten weinig tot geen reproductieve structuren. Men veronderstelt dat Caulacanthus ustulatus zich voornamelijk vegetatief voortplant [6], een veelvoorkomende strategie bij succesvolle exoten [1].
Hoewel de verspreiding in Frankrijk beperkt bleef, bereikte Caulacanthus ustulatus Nederland en Groot-Brittannië. In Nederland werd het roodwier gevonden in 2005, op het oud werkeiland “Neeltje Jans” in de Oosterschelde. Deze vondst bestond uit grote exemplaren die waarschijnlijk al langer aanwezig waren. De exoot werd zowel aangetroffen in het lage intergetijdengebied als in het hoger gedeelte, dit in tegenstelling tot andere exotische algen in Nederland [7]. In Groot-Brittannië heeft het wier zich snel verspreid vanuit Devon (2004) naar Cornwall (2005) en Kent (2009). Ook hier komt de soort hoog voor in het intergetijdengebied [8].
Niet inheemse populaties van de Pacifische Caulacanthus ustulatus buiten Europa zijn terug gevonden in Prince Willliam Sound, Alaska [9] en Tomales Bay, California [10].
Wijze van introductie
Hoogst waarschijnlijk is Caulacanthus ustulatus in Europa geïntroduceerd via transport van de Japanse oesters (Crassostrea gigas). Aanwijzing daarvoor is de vindplaats in Frankrijk die vlakbij een oesterkwekerij gelegen is [11]. Verdere verspreiding in Europa kon dan vermoedelijk gebeuren door vasthechting van de wieren aan scheepsrompen of door losse wierfragmenten die aanspoelen en zich vestigen [3].
Redenen waarom deze soort zo succesrijk is in onze contreien
Foto: Ignacio Bárbara
De exoot overleeft en groeit bij grote schommelingen in temperatuur - tussen 13°C en 26°C, met maximale groei bij 17°C -. Zelfs bij 6°C groeit het wier nog, hoewel zeer weinig [12]. Daarnaast komt Caulacanthus ustulatus vrijwel op alle substraten voor, met een voorkeur voor levende substraten zoals mosselen en zeepokken [1].
Waarom het wier goed gedijt aan de Vlaamse kust is nog niet onderzocht.
Factoren die de verspreiding beïnvloeden
De verspreiding van Caulacnathus ustulatus wordt waarschijnlijk beïnvloed door 2 klimaatsfactoren. Enerzijds zorgt de stijging in de oppervlaktewater temperatuur door de opwarming van het klimaat voor een positief effect op de Aziatische exoot. Een tweede factor betreft de stormfrequentie. Een storm zorgt voor een opening in de aanwezige algenbegroeiing, waarvan Caulacanthus ustulatus gebruik kan maken om zich te vestigen [8].
Plaatselijke factoren die de verspreiding van Caulacanthus ustulatus in België beïnvloeden zijn nog niet bekend.
Effecten of potentiële effecten en maatregelen
Algemeen komen exotische zeewieren voor in rotspoeltjes en in het subtidaal – het lage intergetijdengebied dat continu onder water staat -. Caulacanthus utulatus kan zich echter ook vestigen in het hoge en drogere gedeelte van het intergetijdengebied. Het is mogelijk dat het daar dominant wordt en het de inheemse turfvormende macroalgen verdringt [8]. Verder is er weinig geweten over de eventuele effecten van de recente exoot Caulacanthus ustulatus.
Er werden nog geen maatregelen getroffen om de exoot te bestrijden.
Specifieke kenmerken
Caulacanthus ustulatus is een eerder onopvallend, donker bruin-rood wier dat bestaat uit cilindrische uitlopers met vertakkingen tot 3 cm lang [8] die samen een kluwen vormen tot ca. 10 cm diameter [7]. Op een lengte doorsnede van het wier ziet men een opvallend centraal filament dat bestaat uit grote cellen met onderlinge verbindingen, de zogenaamde stippelverbingingen (pit-connections) [7].
Caulacanthus ustulatus zou zich primair epifytisch, op andere wieren, vasthechten. Deze aanhechting is vaak niet meer te onderscheiden van de secundaire kleine hechtvoetjes. De hechting is meestal niet zo stevig, hierdoor kan het wier gemakkelijk losgemaakt worden [7].
Verder vormt het zacht aanvoelende wier matten/turf, al dan niet geassocieerd met andere roodwieren zoals Hypnea, Gelidium and Gloiopeltis [2].
De levenscyclus van Caulacanthus ustulatus is niet goed gekend doordat reproductieve structuren weinig worden waargenomen in het veld [2]. In laboratoriumculturen werd de levenscyclus wel al voor verschillende isolaten beschreven [12][13].
Weetjes
- Op basis van de nauwere as-diameter onderscheidde Yamada, 1933 [14] Caulacanthus okamurae, afkomstig uit Japan en Korea, van Caulacanthus ustulatus. Verder onderzoek toonde echter aan dat de morfologie van de vooropgestelde soorten zeer plastisch is. Het onderscheid tussen deze twee soorten wordt daardoor in twijfel getrokken [2].
- Caulacanthus ustulatus groeit primair als een epiphyt, een organisme dat op een ander organisme groeit maar niet parasitair is. Caulacanthus ustulatus wordt in Nederland voornamelijk teruggevonden op Mastocarpus stellatus [7].
Hoe verwijzen naar deze pagina?
VLIZ Alien Species Consortium (2013). Caulacanthus ustulatus. Niet-inheemse soorten van het Belgisch deel van de Noordzee en aanpalende estuaria. Vlaams Instituut voor de Zee (VLIZ). Geraadpleegd op 22-11-2024. Beschikbaar op
http://www.vliz.be/wiki/Lijst_niet-inheemse_soorten_Belgisch_deel_Noordzee_en_aanpalende_estuaria
Lector: Frédérique Steen en Olivier De Clerck
VLIZ Alien Species Consortium: http://www.vliz.be/imis/imis.php?module=project&proid=2170
Geraadpleegde bronnen
- ↑ 1.0 1.1 1.2 1.3 Murray, S.N. (2007). Improving understanding of invasive seaweeds in California’s coastal waters: Moving beyond Caulerpa taxifolia. Final report. Department of Biological Science, California State University: Los Angeles. 48 pp. details Cite error: Invalid
<ref>tag; name "Murray2007" defined multiple times with different content Cite error: Invalid<ref>tag; name "Murray2007" defined multiple times with different content - ↑ 2.0 2.1 2.2 2.3 Zuccarello, G. C.; West, J.; Rueness, J. (2002). Phylogeography of the cosmopolitan red alga Caulacanthus ustulatus (Caulacanthaceae, Gigartinales). Phycol. Res. 50(2): 163-172. details Cite error: Invalid
<ref>tag; name "Zuccarello2002" defined multiple times with different content Cite error: Invalid<ref>tag; name "Zuccarello2002" defined multiple times with different content Cite error: Invalid<ref>tag; name "Zuccarello2002" defined multiple times with different content - ↑ 3.0 3.1 3.2 3.3 Kerckhof, F.; Verbeke, D.; Bauwens, F. (2012). Nieuws uit de Baai van Heist: de roodwieren Caulacanthus ustulatus (Mertens ex Turner) Kützing, 1843 en Gracilaria vermiculophylla (Ohmi) Papenfuss 1967 nieuw voor de Belgische kust en een merkwaardig habitat van intertidale mossels. De Strandvlo 32(1): 19-23. details Cite error: Invalid
<ref>tag; name "Kerckhof2012" defined multiple times with different content Cite error: Invalid<ref>tag; name "Kerckhof2012" defined multiple times with different content Cite error: Invalid<ref>tag; name "Kerckhof2012" defined multiple times with different content - ↑ 4.0 4.1 Rueness, J.; Rueness, E.K. (2000). Caulacanthus ustulatus (Gigartinales, Rhodophyta) from Brittany (France) is an introduction from the Pacific Ocean. Cryptogam., Algol. 21(4): 355-363. details Cite error: Invalid
<ref>tag; name "Rueness2000" defined multiple times with different content - ↑ Rio, A.; Cabioch, J. (1988). Apparition du Caulacanthus ustulatus (Rhodophyta, Gigartinales) dans la Manche occidentale. Cryptogam., Algol. 9(3): 231-234. details
- ↑ ICES Advisory Committee on the Marine Environment (2006). Working Group on Introductions and Transfers of Marine Organisms (WGITMO) 16-17 March 2006 Oostende, Belgium. C.M. - International Council for the Exploration of the Sea, CM 2006(ACME:05). ICES: Copenhagen. 330 pp. details
- ↑ 7.0 7.1 7.2 7.3 7.4 Stegenga, H.; Draisma, S.; Karremans, M. (2006). Caulacanthus ustulatus: een nieuwe invasiesoort op Neeltje Jans. Het Zeepaard 66(3): 79-82. details Cite error: Invalid
<ref>tag; name "Stegenga2006" defined multiple times with different content Cite error: Invalid<ref>tag; name "Stegenga2006" defined multiple times with different content Cite error: Invalid<ref>tag; name "Stegenga2006" defined multiple times with different content Cite error: Invalid<ref>tag; name "Stegenga2006" defined multiple times with different content - ↑ 8.0 8.1 8.2 8.3 Maggs, C.; Mineur, F.; Bishop, J.; McCollin, T. (2010). Non-natives in MCCIP Annual Report Card 2010-11. MCCIP Science Review: Lowestoft. 11 pp. details Cite error: Invalid
<ref>tag; name "Maggs2010" defined multiple times with different content Cite error: Invalid<ref>tag; name "Maggs2010" defined multiple times with different content Cite error: Invalid<ref>tag; name "Maggs2010" defined multiple times with different content - ↑ Ruiz, G.M.; Huber, T.; Larson, K.; McCann, L.D.; Steves, B.; Fofonoff, P.; Hines, A.H. (2006). Biological invasions in Alaska’s coastal marine ecosystems: Establishing a baseline. Final report submitted to Prince William Sound Regional Citizens’ Advisory Council & U.S. Fish & Wildlife Service. Smithsonian Environmental Research Center: Edgewater. 112 pp. details
- ↑ Gabrielson, P.W.; Widdowson, T.B.; Lindstrom, S.C. (2004). Keys to the seaweeds and seagrasses of Oregon and California: North of Point Conception. Phycological Contribution, 6. University of British Columbia. Department of Botany: Hillsborough. 118 pp. details
- ↑ Miller, K.A.; Aguilar-Rosas, L.E.; Pedroche, F.F. (2011). A review of non-native seaweeds from California, USA and Baja California, Mexico = Reseña de algas marinas no nativas de California, EUA y Baja California, México. Hidrobiológica 21(3): 365-379. details
- ↑ 12.0 12.1 Rueness, J. (1997). A culture study of Caulacanthus ustulatus (Caulacanthaceae, Gigartinales, Rhodophyta) from Europe and Asia. Cryptogam., Algol. 18(2): 175-185. details Cite error: Invalid
<ref>tag; name "Rueness1997" defined multiple times with different content - ↑ West, J.A.; Calumpong, H.P. (1990). New records of marine algae from the Philippines. Micronesica 23(2): 181-190. details
- ↑ Yamada, Y. (1933). Notes on some Japanese Algae: V. J. Fac. Sci., Hokkaido Univ., Ser. 5 2(3): 277-285, plates X-XIII. details
