Difference between revisions of "Zwartbekgrondel"
(→Factoren die de verspreiding beïnvloeden) |
(→Factoren die de verspreiding beïnvloeden) |
||
| Line 74: | Line 74: | ||
Aangezien de zwartbekgrondel een bodemvis is die kustwateren verkiest met een diepte tussen 0 en 30m<ref name = Skora1999> Skora, K.; Olenin, S.; Gollasch, S. (1999). ''Neogobius melanostomus'' (Pallas, 1811) Gobiidae, Osteichtys (Black spotted goby), in: Gollasch, S. et al. (Ed.) (1999). Exotics across the ocean. Case histories on introduced species: their general biology, distribution, range expansion and impact: prepared by Members of the European Union Concerted Action on testing monitoring systems for risk assessment of harmful introductions by ships to European waters (MAS-CT-97-0111). pp. 69-73. </ref> , kan de vis niet op natuurlijke wijze de Atlantische Oceaan oversteken. De populaties in de Grote Meren van Noord-Amerika zijn dan ook puur te wijten aan transport via ballastwater van schepen<ref name = Corkum2004> Corkum, L.D.; Sapota, M.R.; Skora, K.E. (2004). The round goby, ''Neogobius melanostomus'', a fish invader on both sides of the Atlantic Ocean. Biological Invasions 6: 173-181. </ref>. De aanleg van kanalen die de grote rivierbekkens van Europa met elkaar verbinden, heeft ervoor gezorgd dat de soort zich relatief eenvoudig kon verspreiden over het continent. Op deze manier werd dispersie mogelijk gemaakt van de Zwarte Zee naar de Noordzee en mogelijk ook naar de Baltische Zee<ref name = Verreycken2011> Verreycken, H.; Breine, J.J.; Snoeks, J.; Belpaire, C. (2011). First record of the Round Goby, ''Neogobius Melanostomus'' (Actinopterygii: Perciformes: Gobiidae) in Belgium. Acta Ichtyologica et Piscatoria 41(2): 137-140. </ref>. | Aangezien de zwartbekgrondel een bodemvis is die kustwateren verkiest met een diepte tussen 0 en 30m<ref name = Skora1999> Skora, K.; Olenin, S.; Gollasch, S. (1999). ''Neogobius melanostomus'' (Pallas, 1811) Gobiidae, Osteichtys (Black spotted goby), in: Gollasch, S. et al. (Ed.) (1999). Exotics across the ocean. Case histories on introduced species: their general biology, distribution, range expansion and impact: prepared by Members of the European Union Concerted Action on testing monitoring systems for risk assessment of harmful introductions by ships to European waters (MAS-CT-97-0111). pp. 69-73. </ref> , kan de vis niet op natuurlijke wijze de Atlantische Oceaan oversteken. De populaties in de Grote Meren van Noord-Amerika zijn dan ook puur te wijten aan transport via ballastwater van schepen<ref name = Corkum2004> Corkum, L.D.; Sapota, M.R.; Skora, K.E. (2004). The round goby, ''Neogobius melanostomus'', a fish invader on both sides of the Atlantic Ocean. Biological Invasions 6: 173-181. </ref>. De aanleg van kanalen die de grote rivierbekkens van Europa met elkaar verbinden, heeft ervoor gezorgd dat de soort zich relatief eenvoudig kon verspreiden over het continent. Op deze manier werd dispersie mogelijk gemaakt van de Zwarte Zee naar de Noordzee en mogelijk ook naar de Baltische Zee<ref name = Verreycken2011> Verreycken, H.; Breine, J.J.; Snoeks, J.; Belpaire, C. (2011). First record of the Round Goby, ''Neogobius Melanostomus'' (Actinopterygii: Perciformes: Gobiidae) in Belgium. Acta Ichtyologica et Piscatoria 41(2): 137-140. </ref>. | ||
De zwartbekgrondel heeft geen pelagische eitjes of larven, dus zijn het vrijwel zeker de juvenielen of volwassen dieren die via ballastwater worden verspreid<ref name = Skora1999> Skora, K.; Olenin, S.; Gollasch, S. (1999). ''Neogobius melanostomus'' (Pallas, 1811) Gobiidae, Osteichtys (Black spotted goby), in: Gollasch, S. et al. (Ed.) (1999). Exotics across the ocean. Case histories on introduced species: their general biology, distribution, range expansion and impact: prepared by Members of the European Union Concerted Action on testing monitoring systems for risk assessment of harmful introductions by ships to European waters (MAS-CT-97-0111). pp. 69-73. </ref>. | De zwartbekgrondel heeft geen pelagische eitjes of larven, dus zijn het vrijwel zeker de juvenielen of volwassen dieren die via ballastwater worden verspreid<ref name = Skora1999> Skora, K.; Olenin, S.; Gollasch, S. (1999). ''Neogobius melanostomus'' (Pallas, 1811) Gobiidae, Osteichtys (Black spotted goby), in: Gollasch, S. et al. (Ed.) (1999). Exotics across the ocean. Case histories on introduced species: their general biology, distribution, range expansion and impact: prepared by Members of the European Union Concerted Action on testing monitoring systems for risk assessment of harmful introductions by ships to European waters (MAS-CT-97-0111). pp. 69-73. </ref>. | ||
| − | Wijzigingen aan natuurlijke ecosystemen, zoals het aanleggen van dijken of golfbrekers, creëren nieuw habitat voor de zwartbekgrondel, waardoor verdere verspreiding in de hand gewerkt wordt. In Nederland werd de achteruitgang van populaties van rivierdonderpad (''Cottus perifretum'') en beekdonderpad (''Cottus rhenanus'') sinds 2000 als reden aangehaald voor de snelle expansie van zwartbekgrondels. | + | Wijzigingen aan natuurlijke ecosystemen, zoals het aanleggen van dijken of golfbrekers, creëren nieuw habitat voor de zwartbekgrondel, waardoor verdere verspreiding in de hand gewerkt wordt<ref name = Sapota2005> Sapota, M.R.; Skora, K.E. (2005). Spread of alien (non-indigenous) fish species ''Neogobius melanostomus'' in the Gulf of Gdansk (south Baltic). Biological Invasions 7: 157-164. </ref>. In Nederland werd de achteruitgang van populaties van rivierdonderpad (''Cottus perifretum'') en beekdonderpad (''Cottus rhenanus'') sinds 2000 als reden aangehaald voor de snelle expansie van zwartbekgrondels. |
<P> | <P> | ||
<BR> | <BR> | ||
Revision as of 08:17, 3 July 2014
|
Zwartbekgrondel
De zwartbekgrondel Neogobius melanostomus is een bodemvis die van oorsprong voorkomt in de Zwarte en Kaspische Zee. De soort is voornamelijk via ballastwater getransporteerd naar andere delen van Europa en Noord-Amerika, maar kan zich mogelijk ook op natuurlijke wijze verspreid hebben. De zwartbekgrondel werd voor het eerst in België waargenomen in de monding van de Schelde nabij Antwerpen in 2010.
|
Wetenschappelijke naam
Neogobius melanostomus (Pallas, 1814)
Oorspronkelijke verspreiding
De zwartbekgrondel Neogobius melanostomus kwam oorspronkelijk voor in ondiepe delen van de Zwarte Zee, de Zee van Azov, de Zee van Marmara en de Kaspische Zee. De vis leeft ook in rivieren die in deze zeeën uitmonden, waaronder de Dnjestr, de Don en de Donau. De soort leeft in brak en zoet water en is daarom minder talrijk in het zuiden van de Zwarte Zee, waar het zoutgehalte hoger ligt door een kleiner aantal instromende rivieren.[1]
Eerste waarneming in België
De zwartbekgrondel werd voor het eerst in België waargenomen op 8 april 2010 in de monding van de Schelde nabij de Liefkenshoektunnel. Het eerste dier werd aangetroffen in een fuik van het Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek (INBO), als onderdeel van een monitoringsprogramma van vis in de Schelde.[2]
Verspreiding in België
Twee maanden na de ontdekking van het eerste specimen in de Schelde (juni 2010) werden 12 exemplaren door een hengelaar opgevist uit het Albertkanaal bij Hasselt. Diezelfde maand werd een ander specimen aangetroffen in een fuik in de Schelde nabij Zandvliet. De vangst in het Albertkanaal maakt het waarschijnlijk dat de zwartbekgrondel reeds veel voorkomt in bepaalde delen van het kanaal. Aangezien dit de belangrijkste verbinding is tussen de grootste rivierbekkens van België, namelijk die van de Schelde en de Maas, staat het zo goed als vast dat de soort zich weldra over grote delen van België zal kunnen verspreiden.[2] Ook in het kanaal Gent-Terneuzen en in de haven van Gent is de zwartbekgrondel al aangetroffen.[3]
Verspreiding in onze buurlanden
Reeds vóór de eerste waarnemingen in België was de zwartbekgrondel al aangetroffen in de delta van de Maas en Rijn in Nederland[2][4]. Deze eerste waarneming in de rivier Lek nabij Schoonhoven, was de eerste waarneming van de soort in de Noordzee. Hierna steeg het aantal waarnemingen aanzienlijk, voornamelijk in de grote estuaria[4]. In West-Europa komt de vis verder enkel nog in Duitsland voor, waar populaties werden waargenomen in de Donau en de Baltische Zee[2]. In Europa komt de soort ondertussen voor in landen van het Donaubekken, in de Baltische Zee en in Rusland. De eerste waarnemingen buiten het oorspronkelijke leefgebied dateren uit de jaren 1980 in Rusland. Begin jaren 1990 kwam de soort ook al voor in de Baai van Gdansk in Polen[1], vanwaar het zich ondertussen heeft verspreid over grote delen van de Baltische Zee, van Duitsland tot Zweden en Estland[5].
Wijze van introductie
Ballastwater is de belangrijkste wijze van transport voor de zwartbekgrondel. Deze transportwijze heeft ervoor gezorgd dat de soort zich snel over grote delen van Europa en Noord-Amerika heeft kunnen verspreiden. Natuurlijke verspreiding is echter ook genoemd als mogelijk transportmechanisme, hoewel de vis niet als een goede zwemmer beschouwd wordt. De aanleg van een aantal belangrijke kanalen kan deze verspreiding in de hand gewerkt hebben, waaronder het Main-Donaukanaal, dat het Rijnbekken met het Donaubekken verbindt, en het Schelde-Rijnkanaal, waardoor de soort in Belgische wateren kon terechtkomen. Aangezien op het Albertkanaal geen zeeschepen varen, is de soort er vrijwel zeker via natuurlijke dispersie terecht gekomen.[2] Ook opzettelijke of accidentele vrijlatingen uit aquaria kunnen aan de basis liggen van incidentele introducties van de zwartbekgrondel buiten het oorspronkelijke leefgebied.[6] In de jaren 1950 werd de soort uitgezet in het Aralmeer, maar deze populatie stierf uit door de toenemende verzilting van het meer.[6]
Redenen waarom deze soort zo succesrijk is in onze contreien
De zwartbekgrondel heeft een brede tolerantie voor zoutgehalte en komt van nature voor in brak en zoet water, hoewel het theoretisch gezien ook in oceanische condities kan overleven. Daarnaast kan het tot enkele dagen lang water met een laag zuurstofgehalte aan en verdraagt het temperaturen van 0 tot 30°C. Om ergens goed te kunnen gedijen heeft de soort een rijke voedselbasis nodig en mag de predatiedruk niet te hoog zijn. Ook worden harde bodems of een dichte begroeiing door vegetatie verkozen, hoewel de zwartbekgrondel ook op zanderige bodems kan voorkomen[6] . De gevarieerde habitats in de Belgische rivieren en estuaria zorgen ervoor dat de soort hier goed kan gedijen.
Factoren die de verspreiding beïnvloeden
Aangezien de zwartbekgrondel een bodemvis is die kustwateren verkiest met een diepte tussen 0 en 30m[6] , kan de vis niet op natuurlijke wijze de Atlantische Oceaan oversteken. De populaties in de Grote Meren van Noord-Amerika zijn dan ook puur te wijten aan transport via ballastwater van schepen[7]. De aanleg van kanalen die de grote rivierbekkens van Europa met elkaar verbinden, heeft ervoor gezorgd dat de soort zich relatief eenvoudig kon verspreiden over het continent. Op deze manier werd dispersie mogelijk gemaakt van de Zwarte Zee naar de Noordzee en mogelijk ook naar de Baltische Zee[2]. De zwartbekgrondel heeft geen pelagische eitjes of larven, dus zijn het vrijwel zeker de juvenielen of volwassen dieren die via ballastwater worden verspreid[6]. Wijzigingen aan natuurlijke ecosystemen, zoals het aanleggen van dijken of golfbrekers, creëren nieuw habitat voor de zwartbekgrondel, waardoor verdere verspreiding in de hand gewerkt wordt[8]. In Nederland werd de achteruitgang van populaties van rivierdonderpad (Cottus perifretum) en beekdonderpad (Cottus rhenanus) sinds 2000 als reden aangehaald voor de snelle expansie van zwartbekgrondels.
Effecten of potentiële effecten en maatregelen
De zwartbekgrondel kan een negatieve invloed uitoefenen op bestaande voedselwebben en inheemse gemeenschappen van weekdieren en schaaldieren benadelen. Experimenten in Noord-Amerika hebben aangetoond dat gemeenschappen van invertebraten in bedden van driehoeksmossels (Dreissena polymorpha) aanzienlijk gewijzigd kunnen worden bij aanwezigheid van zwartbekgrondel. Deze driehoeksmossel is echter zelf een invasieve exoot en wordt bovendien door de zwartbekgrondel als voedsel verkozen boven de inheemse Amerikaanse weekdieren.
Ook inheemse vissoorten worden benadeeld door de aanwezigheid van zwartbekgrondel. De soort kan zich voeden met larven en juvenielen van andere vissen en op deze manier de populatieaangroei verstoren. Zelf kan de zwartbekgrondel ook een nieuwe voedselbron zijn. In zijn natuurlijke leefgebied wordt de soort voornamelijk belaagd door andere bodemvissen. Ook in het geïntroduceerde leefgebied van de Noord-Amerikaanse Grote Meren is dit het geval. Predatie door andere vis ligt hoger in open habitats met weinig mogelijkheden tot verschuilen. In de Baltische Zee echter heeft onderzoek aangetoond dat de aalscholver (Phalacrocorax carbo) een belangrijke predator is. In het natuurlijke leefgebied is ook de mens een belangrijke predator op zwartbekgrondel.
De zwartbekgrondel kan als bodemvis relatief eenvoudig blootgesteld worden aan vervuilde sedimenten. Dit kan een probleem worden voor de mens wanneer commerciële vissoorten zich voeden met deze zwartbekgrondels, waarvan het vlees de gifstoffen opstapelt. Het doelgericht vissen op zwartbekgrondel zou een mogelijke manier kunnen zijn om de verdere verspreiding van de soort in te dijken. De omvang van sommige populaties zou gerichte visserij zeker commercieel leefbaar maken, hoewel de vis voorlopig nog niet op de markt gegeerd is.
Preventief zijn nog geen concrete maatregelen genomen tegen de verdere verspreiding van zwartbekgrondel. Het controleren van ballastwater zou een eerste belangrijke stap kunnen zijn.
Specifieke kenmerken
De zwartbekgrondel is een relatief kleine bodemvis, met een maximale lengte van 25cm. De soort gelijkt op andere leden van de familie Gobiidae. Het is doorgaans een geelbruine vis met een duidelijke zwarte vlek op de eerste rugvin. Tijdens de paartijd worden de mannetjes zwart met een witte of blauwwitte rand aan de staartvin. De rugvin heeft geen stekels en de buikvinnen zijn vergroeid ter vorming van een zuigschijf waarmee de vis zich kan vasthechten aan de bodem in snel stromend water.
Weetjes
Overwinteren
In de getroffen gebieden zijn vangsten van zwartbekgrondel opmerkelijk groot tijdens de zomer, maar vrijwel onbestaande tijdens de winter. Dit komt omdat de soort in de winter naar grotere diepten migreert.
Hoe verwijzen naar deze pagina?
VLIZ Alien Species Consortium (2012). Zwartbekgrondel – Neogobius melanostomus. Niet-inheemse soorten van het Belgisch deel van de Noordzee en aanpalende estuaria. Vlaams Instituut voor de Zee (VLIZ). Geraadpleegd op 23-11-2024. Beschikbaar op
http://www.vliz.be/wiki/Lijst_niet-inheemse_soorten_Belgisch_deel_Noordzee_en_aanpalende_estuaria
Geraadpleegde bronnen
- ↑ 1.0 1.1 Sapota, M.R. (2012). NOBANIS – Invasive Alien Species Fact Sheet – Neogobius melanostomus. – From: Online Database of the European Network on Invasive Alien Species – NOBANIS www.nobanis.org, Date of access 02/07/2014
- ↑ 2.0 2.1 2.2 2.3 2.4 2.5 Verreycken, H.; Breine, J.J.; Snoeks, J.; Belpaire, C. (2011). First record of the Round Goby, Neogobius Melanostomus (Actinopterygii: Perciformes: Gobiidae) in Belgium. Acta Ichtyologica et Piscatoria 41(2): 137-140.
- ↑ Bosveld, J.; Kroes, M. (Eds.)(2011). Onderzoek visstand Haven van Gent en het Kanaal Gent-Terneuzen. Agentschap voor Natuur en Bos Oost-Vlaanderen, Provinciale Visserijcommissie Oost-Vlaanderen, Gemeenschappelijk Havenbedrijf Gent, Afdeling Maritieme Toegang. 47pp. + bijlagen
- ↑ 4.0 4.1 van Beek, G.C.W. (2011). The round goby Neogobius melanostomus first recorded in the Netherlands. Aquatic Invasions 1: 42-43.
- ↑ Ojaveer, H. (2006). The round goby Neogobius melanostomus is colonising the NE Baltic Sea. Aquatic Invasions 1: 44-45.
- ↑ 6.0 6.1 6.2 6.3 6.4 Skora, K.; Olenin, S.; Gollasch, S. (1999). Neogobius melanostomus (Pallas, 1811) Gobiidae, Osteichtys (Black spotted goby), in: Gollasch, S. et al. (Ed.) (1999). Exotics across the ocean. Case histories on introduced species: their general biology, distribution, range expansion and impact: prepared by Members of the European Union Concerted Action on testing monitoring systems for risk assessment of harmful introductions by ships to European waters (MAS-CT-97-0111). pp. 69-73.
- ↑ Corkum, L.D.; Sapota, M.R.; Skora, K.E. (2004). The round goby, Neogobius melanostomus, a fish invader on both sides of the Atlantic Ocean. Biological Invasions 6: 173-181.
- ↑ Sapota, M.R.; Skora, K.E. (2005). Spread of alien (non-indigenous) fish species Neogobius melanostomus in the Gulf of Gdansk (south Baltic). Biological Invasions 7: 157-164.
