Difference between revisions of "Zuiders waterezeltje"
From Coastal Wiki
(→<span style="color:#00787A">Wijze van introductie</span>: +ref +ref) |
|||
| (44 intermediate revisions by 2 users not shown) | |||
| Line 1: | Line 1: | ||
| − | { | + | __NOTITLE__ |
| − | + | {|border="0" cellspacing="0" cellpadding="0" style="margin:1em auto 1em auto;" width="620px" | |
| − | + | | style="border:1px solid #abd5f5; background-color:#00787A;" | | |
| − | + | <div style="font-size:160%;padding:0.4em 0.5em 0.5em 0.5em; font-weight:bold;color:#FFFFFF ">'''Zuiders waterezeltje'''</div> | |
| − | Het zuiders waterezeltje ''Proasellus coxalis'' is een zoetwaterpissebed, die oorspronkelijk enkel voorkwam in rivieren en riviermondingen rond het Middellandse Zeegebied. Deze soort heeft zich sinds 1931 doorheen West-Europa verspreid, waarschijnlijk als verstekeling in het ballastwater van binnenvaartschepen. In 1998 werd de soort voor het eerst in België waargenomen, waar hij anno 2011 verspreid is in de binnenwateren vooral in het centrum en het westen van Vlaanderen. Als slechte zwemmers zijn zoetwaterpissebedden vooral te vinden tussen waterplanten, tussen stenen en op de bodem, waar ze zich voeden met dood organisch materiaal. | + | <div style="float:right;width:75%;padding:0.4em 0.4em 0.4em 0.5em;text-align: left;color:#FFFFFF">'''Het zuiders waterezeltje ''Proasellus coxalis'' is een zoetwaterpissebed, die oorspronkelijk enkel voorkwam in rivieren en riviermondingen rond het Middellandse Zeegebied. Deze soort heeft zich sinds 1931 doorheen West-Europa verspreid, waarschijnlijk als verstekeling in het ballastwater van binnenvaartschepen. In 1998 werd de soort voor het eerst in België waargenomen, waar hij anno 2011 verspreid is in de binnenwateren vooral in het centrum en het westen van Vlaanderen. Als slechte zwemmers zijn zoetwaterpissebedden vooral te vinden tussen waterplanten, tussen stenen en op de bodem, waar ze zich voeden met dood organisch materiaal.'''</div> |
| − | + | <div style="float:left;width:20%;padding:0.9em 0.4em 0.4em 0.5em;text-align: right;font-size:80%;color:#FFFFFF"><div style="padding:0em 0em 0em 0em"> | |
| + | [[Image:Proasellus_Coxalis.jpg|caption|right|100px|]]<span style="color:#FFFFFF">'''Foto: Thierry Vercauteren (PIH)'''</span></div></div> | ||
| + | |} | ||
{{kader3}} | {{kader3}} | ||
<P> | <P> | ||
| − | < | + | <BR> |
| − | < | + | <BR> |
<P> | <P> | ||
| − | |||
===<span style="color:#00787A">Wetenschappelijke naam</span>=== | ===<span style="color:#00787A">Wetenschappelijke naam</span>=== | ||
| − | [http://www.marinespecies.org/aphia.php?p=taxdetails&id=233891 ''Proasellus coxalis'' (Dollfus, 1892)] | + | [http://www.marinespecies.org/berms/aphia.php?p=taxdetails&id=233891 ''Proasellus coxalis'' (Dollfus, 1892)] |
<P> | <P> | ||
<BR> | <BR> | ||
| Line 19: | Line 20: | ||
===<span style="color:#00787A">Oorspronkelijke verspreiding</span>=== | ===<span style="color:#00787A">Oorspronkelijke verspreiding</span>=== | ||
| − | Het zuiders waterezeltje ''Proasellus coxalis'' werd in 1892 voor het eerst beschreven op basis van exemplaren uit het meer van Kinnereth in Israël <ref name = Vercauteren2008>Vercauteren, Th.; Wouters, K.A. (2008). Proasellus coxalis sensu auctorum (Crustacea, Isopoda) in de bovenloop van de Raambeek te Heist-op-den-Berg: eerste vaststelling van deze zoetwaterpissebed in België Antenne : tijdschrift van de Antwerpse Koepel voor Natuurstudie 2(4): 12-16. [http://www.vliz.be/imis/imis.php?module=ref&refid=207789 details]</ref> | + | Het zuiders waterezeltje ''Proasellus coxalis'' werd in 1892 voor het eerst beschreven op basis van exemplaren uit het meer van Kinnereth in Israël <ref name = Vercauteren2008>Vercauteren, Th.; Wouters, K.A. (2008). ''Proasellus coxalis'' sensu auctorum (Crustacea, Isopoda) in de bovenloop van de Raambeek te Heist-op-den-Berg: eerste vaststelling van deze zoetwaterpissebed in België Antenne : tijdschrift van de Antwerpse Koepel voor Natuurstudie 2(4): 12-16. [http://www.vliz.be/imis/imis.php?module=ref&refid=207789 details]</ref>. Men vermoedt echter dat de soort afkomstig is uit Zuid-Italië en de Egeïsche eilanden in Griekenland <ref name = Vercauteren2008> </ref>, al rekenen sommigen de hele Middellandse Zee-regio tot het oorsprongsgebied <ref name = Nehring1999>Nehring, S.; Leuchs, H. (1999). Neozoa (Makrozoobenthos) an der deutschen Nordseeküste: eine Übersicht. Bericht BfG, 1200. Bundesanstalt für Gewässerkunde = Federal Institute of Hydrology: Koblenz. 131 pp. [http://www.vliz.be/imis/imis.php?module=ref&refid=120661 details] </ref>. |
<P> | <P> | ||
<BR> | <BR> | ||
<P> | <P> | ||
| + | |||
===<span style="color:#00787A">Eerste waarneming in België</span>=== | ===<span style="color:#00787A">Eerste waarneming in België</span>=== | ||
| − | Het zuiders waterezeltje werd in België voor het eerst waargenomen in 1998 <ref name = Messiaen2010>Messiaen, M.; Lock, K.; Gabriels, W.; Vercauteren, Th.; Wouters, K.; Boets, P.; Goethals, P.L.M. (2010). Alien macrocrustaceans in freshwater ecosystems in the eastern part of Flanders (Belgium) Belg. J. Zool. 140(1): 30-39. [http://www.vliz.be/imis/imis.php?module=ref&refid=206040 details]</ref> | + | Het zuiders waterezeltje werd in België voor het eerst waargenomen in 1998 <ref name = Messiaen2010>Messiaen, M.; Lock, K.; Gabriels, W.; Vercauteren, Th.; Wouters, K.; Boets, P.; Goethals, P.L.M. (2010). Alien macrocrustaceans in freshwater ecosystems in the eastern part of Flanders (Belgium) Belg. J. Zool. 140(1): 30-39. [http://www.vliz.be/imis/imis.php?module=ref&refid=206040 details]</ref>. De soort werd toen aangetroffen in een aantal stalen die door Vlaamse Milieu Maatschappij (VMM) op diverse locaties in Vlaanderen genomen waren. Hoewel de meeste stalen in zoetwater genomen werden, werd het zuiders waterezeltje ook aangetroffen in brak water, behorende tot het studiegebied <ref name = Pieter>persoonlijke mededeling door [http://www.vliz.be/imis/imis.php?module=person&persid=24266 Pieter Boets] 2011.</ref>. |
<P> | <P> | ||
<BR> | <BR> | ||
| Line 31: | Line 33: | ||
===<span style="color:#00787A">Verspreiding in België</span>=== | ===<span style="color:#00787A">Verspreiding in België</span>=== | ||
| − | Het zuiders waterezeltje wordt in en rond het | + | Het zuiders waterezeltje wordt in en rond het Kanaal Gent-Terneuzen waargenomen, zoals in de Avrijevaart en een aantal kreekjes ten noorden van Gent nabij de Nederlandse grens. Ook in het nabijgelegen Leopoldkanaal dat in Zeebrugge in zee uitmondt, komt deze soort voor <ref name = Pieter> </ref>.<P> |
| − | Deze pissebed werd eveneens | + | Deze pissebed werd eveneens gemeld in de bovenloop van de Raambeek in Heist-op-den-Berg, nabij Mechelen <ref name = Vercauteren2008> </ref> en aan de Antwerpse Noord-Zuidverbinding <ref name = Pieter> </ref>.<P> |
| − | Hoewel het een typische zoetwatersoort is, gedijt het in België ook in brakke wateren en werd daarom opgenomen in deze niet-inheemse soortenlijst <ref name = Boetscru>Boets, P.; Lock, K.; Goethals, P.L.M. (2011). Shifts in the gammarid (Amphipoda) fauna of brackish polder waters in Flanders (Belgium) J. Crust. Biol. 31(2): 270-277. [http://www.vliz.be/imis/imis.php?module=ref&refid=205858 details]</ref> | + | Hoewel het een typische zoetwatersoort is, gedijt het in België ook in brakke wateren en werd daarom opgenomen in deze niet-inheemse soortenlijst <ref name = Boetscru>Boets, P.; Lock, K.; Goethals, P.L.M. (2011). Shifts in the gammarid (Amphipoda) fauna of brackish polder waters in Flanders (Belgium) J. Crust. Biol. 31(2): 270-277. [http://www.vliz.be/imis/imis.php?module=ref&refid=205858 details]</ref>. |
<P> | <P> | ||
<BR> | <BR> | ||
| Line 39: | Line 41: | ||
===<span style="color:#00787A">Verspreiding in onze buurlanden</span>=== | ===<span style="color:#00787A">Verspreiding in onze buurlanden</span>=== | ||
| + | <div style="float:right;width:200pt;padding:0.4em 1em 0.4em 0.5em">[[Image:Proasellus coxalis.jpg|caption|right|265px|]] | ||
| + | <div style="text-align: right;font-size:80%">Foto: Thierry Vercauteren | ||
| + | (PIH)</div></div> | ||
| + | De eerste waarneming van het zuiders waterezeltje buiten zijn oorsprongsgebied dateert van 1931 en vond plaats in het Duitse Rijngebied <ref name = Holdich> Holdich, D.; Pölck, M. (2007). Invasive crustaceans in European inland waters, in: Gherardi, F. (Ed.) (2007). Biological invaders in inland waters: profiles, distribution, and threats. Invading Nature - Springer Series in Invasion Ecology, : pp. 29-75. [http://www.vliz.be/imis/imis.php?module=ref&refid=207787 details]</ref>. Vermoedelijk kwam het zuiders waterezeltje vanuit de monding van de Rhône in Zuid-Frankrijk in de Rijn terecht, via het Rijn-Rhônekanaal. Via het Dortmund-Eemskanaal bereikte de soort in 1987 het Eems-estuarium in Noord-Duitsland. Sinds de jaren 1950 komt deze zoetwaterpissebed in de meeste binnenwateren van Noord-Duitsland voor, zoals in de Eems, de Elbe, de Ruhr en de Wezer. In de Bovenrijn in Zuid-Duitsland is deze soort echter vrij zeldzaam <ref name = Holdich> </ref><ref name = Nehring2005>Nehring, S. (2005). International shipping – a risk for aquatic biodiversity in Germany, in: Nentwig, W. et al. (Ed.) (2005). Biological invasions – From ecology to control. NeoBiota, 6: pp. 125-143. [http://www.vliz.be/imis/imis.php?module=ref&refid=207779 details]</ref>.<P> | ||
| − | + | In Nederland werd het zuiders waterezeltje voor het eerst vermeld in 1978 <ref name = Vercauteren2008> </ref> toen de soort gevonden werd in enkele beken in de provincie Limburg. Anno 2011 is de soort er vrij algemeen te vinden <ref name = Huwae2003>Huwae, P.; Rappé, G. (2003). Waterpissebedden: een determineertabel voor de zoet-, brak- en zoutwaterpissebedden van Nederland en België. Wetenschappelijke Mededelingen van de Koninklijke Nederlandse Natuurhistorische Vereniging, 226. KNNV Uitgeverij: Utrecht. ISBN 90-5011-171-8. 55 pp. [http://www.vliz.be/imis/imis.php?module=ref&refid=40665 details]</ref><ref name = Tolkamp>Tolkamp, H. (1983). Beken in Noord- en Midden-Limburg Natura (Amst.) 80(1): 94-101. [http://www.vliz.be/imis/imis.php?module=ref&refid=208160 details] </ref>. Centraal in Nederland is deze zoetwaterpissebed te vinden in de Waal (nabij Nijmegen), de Rijn (nabij Arnhem) <ref name = Vermonden2010>Vermonden, K.; Leuven, R.S.E.W.; van der Velde, G. (2010). Environmental factors determining invasibility of urban waters for exotic macroinvertebrates Diversity Distrib. 16: 1009-1021. [http://www.vliz.be/imis/imis.php?module=ref&refid=207790 details]</ref> en de Maas <ref name = Josens2005>Josens, G.; Bij de Vaate, A.; Usseglio-Polatera, P.; Cammaerts, R.; Chérot, F.; Grisez, F.; Verboonen, P.; Vanden Bossche, J.P. (2005). Native and exotic Amphipoda and other Peracarida in the River Meuse: new assemblages emerge from a fast changing fauna Hydrobiologia 542: 203-220. [http://www.vliz.be/imis/imis.php?module=ref&refid=207710 details]</ref>. Na het herbekijken van eerder verzameld materiaal, werd duidelijk dat de soort al sinds 1948 in Nederlands Limburg (in Vlodrop aan de Ruhr rivier) gevonden werd, maar toendertijd werd verward met een andere zoetwaterpissebed ''Proasellus meridianus'' <ref name = Huwae2003> </ref>. | |
| − | |||
| − | In Nederland | ||
<P> | <P> | ||
<BR> | <BR> | ||
| Line 49: | Line 53: | ||
===<span style="color:#00787A">Wijze van introductie</span>=== | ===<span style="color:#00787A">Wijze van introductie</span>=== | ||
| − | Deze zoetwaterpissebed heeft zich vermoedelijk via inlandse scheepvaart – als verstekeling in het ballastwater – doorheen de binnenwateren van Europa weten te verspreiden. De opening van verbindingskanalen maakte eveneens autonome verspreiding tussen voorheen gescheiden rivierbekkens mogelijk <ref name = Nehring1999> </ref><ref name = Nehring2005>Nehring, S. (2005). International shipping – a risk for aquatic biodiversity in Germany, in: Nentwig, W. et al. (Ed.) (2005). Biological invasions – From ecology to control. NeoBiota, 6: pp. 125-143. [http://www.vliz.be/imis/imis.php?module=ref&refid=207779 details]</ref> | + | Deze zoetwaterpissebed heeft zich vermoedelijk via inlandse scheepvaart – als verstekeling in het ballastwater – doorheen de binnenwateren van Europa weten te verspreiden. De opening van verbindingskanalen maakte eveneens autonome verspreiding tussen voorheen gescheiden rivierbekkens mogelijk <ref name = Nehring1999> </ref><ref name = Nehring2005>Nehring, S. (2005). International shipping – a risk for aquatic biodiversity in Germany, in: Nentwig, W. et al. (Ed.) (2005). Biological invasions – From ecology to control. NeoBiota, 6: pp. 125-143. [http://www.vliz.be/imis/imis.php?module=ref&refid=207779 details]</ref>. |
<P> | <P> | ||
<BR> | <BR> | ||
| Line 56: | Line 60: | ||
===<span style="color:#00787A">Redenen waarom deze soort zo succesrijk is in onze contreien</span>=== | ===<span style="color:#00787A">Redenen waarom deze soort zo succesrijk is in onze contreien</span>=== | ||
| − | + | Water met een verhoogde hoeveelheid voedingsstoffen bevat meestal veel organisch afval, wat als voedsel dient voor deze zoetwaterpissebed. Het zuiders waterezeltje ondervindt in nutriëntenarm water concurrentie van het bij ons inheemse waterezeltje ''Asellus aquaticus'', ook een zoetwaterpissebed <ref name = Vermonden2010> </ref>. | |
| − | |||
<P> | <P> | ||
<BR> | <BR> | ||
<P> | <P> | ||
| + | ===<span style="color:#00787A">Factoren die de verspreiding beïnvloeden</span>=== | ||
| − | ===< | + | Deze zoetwaterpissebed verkiest water met weinig stroming. Het is een slechte zwemmer en de volwassen exemplaren leven voornamelijk op de bodem. Het zijn vooral stromingen die voor de verspreiding zorgen: deze sleuren de jonge exemplaren gewoon mee. Gezien deze stroming echter zo traag is, gaat dit slechts over korte afstanden <ref name = Ketmaier>Ketmaier, V. (2002). Isolation by distance, gene flow and phylogeography in the ''Proasellus coxalis''-group (Crustacea, Isopoda) in Central Italy: allozyme data Aquat. Sci. 64: 66-75. [http://www.vliz.be/imis/imis.php?module=ref&refid=207788 details]</ref>. <P> |
| − | + | Hoewel het zuiders waterezeltje een typische zoetwatersoort is, gedijt het ook in lichtjes brak water, zoals in estuaria. Zo wordt de soort in Duitse en Belgische waterlopen bij zoutgehaltes tot 3100 mg Cl<sup>-</sup>/l teruggevonden, wat ongeveer overeenkomt met 5 PSU <ref name = Nehring1999> </ref><ref name = Boetscru> </ref>. Ter vergelijking: het zeewater van de Noordzee heeft een zoutgehalte van ongeveer 35 PSU. | |
<P> | <P> | ||
<BR> | <BR> | ||
| Line 72: | Line 76: | ||
===<span style="color:#00787A">Effecten of potentiële effecten en maatregelen</span>=== | ===<span style="color:#00787A">Effecten of potentiële effecten en maatregelen</span>=== | ||
| − | + | Er zijn geen effecten van deze soort gekend. | |
<P> | <P> | ||
| Line 79: | Line 83: | ||
===<span style="color:#00787A">Specifieke kenmerken</span>=== | ===<span style="color:#00787A">Specifieke kenmerken</span>=== | ||
| − | + | Zoetwaterpissebedden lijken sprekend op landpissebedden <ref name = Huwae2003> </ref>, al zijn ze doorgaans platter en hebben ze langere antennes <ref>waterwereld.nu zoetwaterpissebed of ''Assellus'' [http://www.waterwereld.nu/zoetwaterpissebed.php. online beschikbaar], geraadpleegd op 23-09-2011.</ref>. De mannetjes van deze soort zijn tussen 7 en 10 millimeter lang, vrouwtjes bereiken een lengte tussen 5 en 8 millimeter <ref name = Vercauteren2008> </ref>. Ze hebben een grijsbruin tot beige kleur <ref name = Vercauteren2008> </ref> of kunnen – in plaatsen zonder zonlicht – kleurloos zijn <ref name = Nehring1999> </ref>.<P> | |
| + | |||
| + | Het zuiders waterezeltje leeft als slechte zwemmer op de bodem of tussen rotsen en waterplanten van stilstaande en traagstromende wateren waar ze zich voeden met dood organisch materiaal <ref name = Huwae2003> </ref><ref name = Vandevelde> van der Velde, G.; Rajagopal, S.; Kelleher, B.; Muskó, I.; Bij de Vaate, A. (2000). Ecological impact of crustacean invaders: general considerations and examples from the Rhine River, in: von Pauwel Klein, J.C. et al. (Ed.) (2000). The biodiversity crisis and Crustacea: Proceedings of the 4th International Crustacean Congress, Amsterdam, Netherlands, 20-24 July, 1998, volume 2. Crustacean Issues, 12: pp. 3-33. [http://www.vliz.be/imis/imis.php?module=ref&refid=207016 details]</ref>. <P> | ||
| + | |||
| + | Net als de meeste zoetwaterpissebedsoorten draagt ook deze soort de bevruchte eieren in een broedbuidel met zich mee tot alle larvale stadia zijn doorlopen. Platen die bevestigd zijn aan de eerste vijf paar looppoten schuiven als dakpannen over elkaar en vormen zo de broedbuidel <ref name = Huwae2003> </ref>.<P> | ||
| + | |||
| + | Specifiek kan het zuiders waterezeltje onderscheiden worden van het waterezeltje ''Asellus aquaticus'' en ''Proasellus meridianus'' door te kijken naar de vlekken op de kop. Het waterezeltje heeft twee witte vlekken, terwijl ''P. meridianus'' en het zuiders waterezeltje er slechts 1 hebben. Het onderscheid tussen deze laatste 2 soorten kan toch gemaakt worden doordat de vlek van ''P. meridianus'' regelmatig is van vorm (trapeziumvormig) terwijl deze van het zuiders waterezeltje iets onregelmatiger is <ref name = Huwae2003> </ref>. | ||
| + | Ook kunnen deze soorten onderscheiden worden door naar de zwempoten (pleopoden) te kijken. Zo is er onder andere een verschil in de beharing op de vertakkingen (exopodieten) van deze zwempoten <ref name = Huwae2003> </ref>. | ||
| + | |||
| + | {|border="0" cellspacing="2" cellpadding="0" width="450pt" style="margin:1em auto 1em auto" | ||
| + | | [[Image:Proasellus coxalis2.jpg|caption|283px|]] <div style="text-align: left;font-size:80%">Detailfoto kop zuiders waterezeltje, met duidelijk zichtbare witte vlek</div> | ||
| + | | | ||
| + | [[Image:ProaCoxalisAselAqua.jpg|caption|265px|]] <div style="text-align: center;font-size:80%"><u>Links</u>: zuiders waterezeltje ''Proasellus coxalis'' <br><u>Rechts</u>: waterezeltje ''Asellus aquaticus''</div> | ||
| + | |} | ||
| + | <div style="font-size:80%;text-align: center"> | ||
| + | Foto: Thierry Vercauteren (PIH)</div> | ||
<P> | <P> | ||
<BR> | <BR> | ||
| Line 87: | Line 106: | ||
===<span style="color:#00787A">Weetjes</span>=== | ===<span style="color:#00787A">Weetjes</span>=== | ||
| − | ====<span style="color:#00787A">'' | + | ====<span style="color:#00787A">''Wie is wie?''</span>==== |
| − | + | Twee exemplaren van het zuiders waterezeltje kunnen er erg verschillend uitzien. Wetenschappers hebben de soort dan ook onderverdeeld in 28 verschillende groepen of ondersoorten <ref name = Stoch>Stoch, F.; Valentino, F.; Volpi, E. (1996). Taxonomic and biogeographic analysis of the ''Proasellus coxalis''-group (Crustacea, Isopoda, Asellidae) in Sicily, with description of ''Proasellus montalentii'' n. sp. Hydrobiologia 317: 247-258. [http://www.vliz.be/imis/imis.php?module=ref&refid=208341 details]</ref>. Aangezien een aantal van deze ondersoorten ook in West-Europa voorkomen, vermoedt men dat de soort er verscheidene onafhankelijke van elkaar staande introducties heeft gekend <ref name = Ketmaier> </ref>. | |
| + | <P> | ||
| + | <BR> | ||
| + | <P> | ||
| + | ===<span style="color:#00787A">Hoe verwijzen naar deze pagina?</span>=== | ||
| + | {{Kader5| | ||
| + | SoortnaamNL=Zuiders waterezeltje | | ||
| + | SoortnaamLt=Proasellus coxalis| | ||
| + | Naamlector=Pieter Boets| | ||
| + | refid=210329|}} | ||
<P> | <P> | ||
<BR> | <BR> | ||
Latest revision as of 17:11, 28 February 2013
|
Zuiders waterezeltje
Het zuiders waterezeltje Proasellus coxalis is een zoetwaterpissebed, die oorspronkelijk enkel voorkwam in rivieren en riviermondingen rond het Middellandse Zeegebied. Deze soort heeft zich sinds 1931 doorheen West-Europa verspreid, waarschijnlijk als verstekeling in het ballastwater van binnenvaartschepen. In 1998 werd de soort voor het eerst in België waargenomen, waar hij anno 2011 verspreid is in de binnenwateren vooral in het centrum en het westen van Vlaanderen. Als slechte zwemmers zijn zoetwaterpissebedden vooral te vinden tussen waterplanten, tussen stenen en op de bodem, waar ze zich voeden met dood organisch materiaal.
 |
Wetenschappelijke naam
Proasellus coxalis (Dollfus, 1892)
Oorspronkelijke verspreiding
Het zuiders waterezeltje Proasellus coxalis werd in 1892 voor het eerst beschreven op basis van exemplaren uit het meer van Kinnereth in Israël [1]. Men vermoedt echter dat de soort afkomstig is uit Zuid-Italië en de Egeïsche eilanden in Griekenland [1], al rekenen sommigen de hele Middellandse Zee-regio tot het oorsprongsgebied [2].
Eerste waarneming in België
Het zuiders waterezeltje werd in België voor het eerst waargenomen in 1998 [3]. De soort werd toen aangetroffen in een aantal stalen die door Vlaamse Milieu Maatschappij (VMM) op diverse locaties in Vlaanderen genomen waren. Hoewel de meeste stalen in zoetwater genomen werden, werd het zuiders waterezeltje ook aangetroffen in brak water, behorende tot het studiegebied [4].
Verspreiding in België
Het zuiders waterezeltje wordt in en rond het Kanaal Gent-Terneuzen waargenomen, zoals in de Avrijevaart en een aantal kreekjes ten noorden van Gent nabij de Nederlandse grens. Ook in het nabijgelegen Leopoldkanaal dat in Zeebrugge in zee uitmondt, komt deze soort voor [4].Deze pissebed werd eveneens gemeld in de bovenloop van de Raambeek in Heist-op-den-Berg, nabij Mechelen [1] en aan de Antwerpse Noord-Zuidverbinding [4].
Hoewel het een typische zoetwatersoort is, gedijt het in België ook in brakke wateren en werd daarom opgenomen in deze niet-inheemse soortenlijst [5].
Verspreiding in onze buurlanden
Foto: Thierry Vercauteren
(PIH)
In Nederland werd het zuiders waterezeltje voor het eerst vermeld in 1978 [1] toen de soort gevonden werd in enkele beken in de provincie Limburg. Anno 2011 is de soort er vrij algemeen te vinden [8][9]. Centraal in Nederland is deze zoetwaterpissebed te vinden in de Waal (nabij Nijmegen), de Rijn (nabij Arnhem) [10] en de Maas [11]. Na het herbekijken van eerder verzameld materiaal, werd duidelijk dat de soort al sinds 1948 in Nederlands Limburg (in Vlodrop aan de Ruhr rivier) gevonden werd, maar toendertijd werd verward met een andere zoetwaterpissebed Proasellus meridianus [8].
Wijze van introductie
Deze zoetwaterpissebed heeft zich vermoedelijk via inlandse scheepvaart – als verstekeling in het ballastwater – doorheen de binnenwateren van Europa weten te verspreiden. De opening van verbindingskanalen maakte eveneens autonome verspreiding tussen voorheen gescheiden rivierbekkens mogelijk [2][7].
Redenen waarom deze soort zo succesrijk is in onze contreien
Water met een verhoogde hoeveelheid voedingsstoffen bevat meestal veel organisch afval, wat als voedsel dient voor deze zoetwaterpissebed. Het zuiders waterezeltje ondervindt in nutriëntenarm water concurrentie van het bij ons inheemse waterezeltje Asellus aquaticus, ook een zoetwaterpissebed [10].
Factoren die de verspreiding beïnvloeden
Deze zoetwaterpissebed verkiest water met weinig stroming. Het is een slechte zwemmer en de volwassen exemplaren leven voornamelijk op de bodem. Het zijn vooral stromingen die voor de verspreiding zorgen: deze sleuren de jonge exemplaren gewoon mee. Gezien deze stroming echter zo traag is, gaat dit slechts over korte afstanden [12].Hoewel het zuiders waterezeltje een typische zoetwatersoort is, gedijt het ook in lichtjes brak water, zoals in estuaria. Zo wordt de soort in Duitse en Belgische waterlopen bij zoutgehaltes tot 3100 mg Cl-/l teruggevonden, wat ongeveer overeenkomt met 5 PSU [2][5]. Ter vergelijking: het zeewater van de Noordzee heeft een zoutgehalte van ongeveer 35 PSU.
Effecten of potentiële effecten en maatregelen
Er zijn geen effecten van deze soort gekend.
Specifieke kenmerken
Zoetwaterpissebedden lijken sprekend op landpissebedden [8], al zijn ze doorgaans platter en hebben ze langere antennes [13]. De mannetjes van deze soort zijn tussen 7 en 10 millimeter lang, vrouwtjes bereiken een lengte tussen 5 en 8 millimeter [1]. Ze hebben een grijsbruin tot beige kleur [1] of kunnen – in plaatsen zonder zonlicht – kleurloos zijn [2].Het zuiders waterezeltje leeft als slechte zwemmer op de bodem of tussen rotsen en waterplanten van stilstaande en traagstromende wateren waar ze zich voeden met dood organisch materiaal [8][14].
Net als de meeste zoetwaterpissebedsoorten draagt ook deze soort de bevruchte eieren in een broedbuidel met zich mee tot alle larvale stadia zijn doorlopen. Platen die bevestigd zijn aan de eerste vijf paar looppoten schuiven als dakpannen over elkaar en vormen zo de broedbuidel [8].
Specifiek kan het zuiders waterezeltje onderscheiden worden van het waterezeltje Asellus aquaticus en Proasellus meridianus door te kijken naar de vlekken op de kop. Het waterezeltje heeft twee witte vlekken, terwijl P. meridianus en het zuiders waterezeltje er slechts 1 hebben. Het onderscheid tussen deze laatste 2 soorten kan toch gemaakt worden doordat de vlek van P. meridianus regelmatig is van vorm (trapeziumvormig) terwijl deze van het zuiders waterezeltje iets onregelmatiger is [8]. Ook kunnen deze soorten onderscheiden worden door naar de zwempoten (pleopoden) te kijken. Zo is er onder andere een verschil in de beharing op de vertakkingen (exopodieten) van deze zwempoten [8].
 Detailfoto kop zuiders waterezeltje, met duidelijk zichtbare witte vlek
|
 Links: zuiders waterezeltje Proasellus coxalis
Rechts: waterezeltje Asellus aquaticus |
Foto: Thierry Vercauteren (PIH)
Weetjes
Wie is wie?
Twee exemplaren van het zuiders waterezeltje kunnen er erg verschillend uitzien. Wetenschappers hebben de soort dan ook onderverdeeld in 28 verschillende groepen of ondersoorten [15]. Aangezien een aantal van deze ondersoorten ook in West-Europa voorkomen, vermoedt men dat de soort er verscheidene onafhankelijke van elkaar staande introducties heeft gekend [12].
Hoe verwijzen naar deze pagina?
VLIZ Alien Species Consortium (2011). Zuiders waterezeltje – Proasellus coxalis. Niet-inheemse soorten van het Belgisch deel van de Noordzee en aanpalende estuaria. Vlaams Instituut voor de Zee (VLIZ). Geraadpleegd op 24-11-2024. Beschikbaar op
http://www.vliz.be/wiki/Lijst_niet-inheemse_soorten_Belgisch_deel_Noordzee_en_aanpalende_estuaria
Lector: Pieter Boets
VLIZ Alien Species Consortium: http://www.vliz.be/imis/imis.php?module=project&proid=2170
Deze fiche (versie 2011) is ook als pdf beschikbaar op http://www.vliz.be/imis/imis.php?module=ref&refid=210329
Geraadpleegde bronnen
- ↑ 1.0 1.1 1.2 1.3 1.4 1.5 Vercauteren, Th.; Wouters, K.A. (2008). Proasellus coxalis sensu auctorum (Crustacea, Isopoda) in de bovenloop van de Raambeek te Heist-op-den-Berg: eerste vaststelling van deze zoetwaterpissebed in België Antenne : tijdschrift van de Antwerpse Koepel voor Natuurstudie 2(4): 12-16. details Cite error: Invalid
<ref>tag; name "Vercauteren2008" defined multiple times with different content Cite error: Invalid<ref>tag; name "Vercauteren2008" defined multiple times with different content Cite error: Invalid<ref>tag; name "Vercauteren2008" defined multiple times with different content Cite error: Invalid<ref>tag; name "Vercauteren2008" defined multiple times with different content Cite error: Invalid<ref>tag; name "Vercauteren2008" defined multiple times with different content - ↑ 2.0 2.1 2.2 2.3 Nehring, S.; Leuchs, H. (1999). Neozoa (Makrozoobenthos) an der deutschen Nordseeküste: eine Übersicht. Bericht BfG, 1200. Bundesanstalt für Gewässerkunde = Federal Institute of Hydrology: Koblenz. 131 pp. details Cite error: Invalid
<ref>tag; name "Nehring1999" defined multiple times with different content Cite error: Invalid<ref>tag; name "Nehring1999" defined multiple times with different content Cite error: Invalid<ref>tag; name "Nehring1999" defined multiple times with different content - ↑ Messiaen, M.; Lock, K.; Gabriels, W.; Vercauteren, Th.; Wouters, K.; Boets, P.; Goethals, P.L.M. (2010). Alien macrocrustaceans in freshwater ecosystems in the eastern part of Flanders (Belgium) Belg. J. Zool. 140(1): 30-39. details
- ↑ 4.0 4.1 4.2 persoonlijke mededeling door Pieter Boets 2011. Cite error: Invalid
<ref>tag; name "Pieter" defined multiple times with different content Cite error: Invalid<ref>tag; name "Pieter" defined multiple times with different content - ↑ 5.0 5.1 Boets, P.; Lock, K.; Goethals, P.L.M. (2011). Shifts in the gammarid (Amphipoda) fauna of brackish polder waters in Flanders (Belgium) J. Crust. Biol. 31(2): 270-277. details Cite error: Invalid
<ref>tag; name "Boetscru" defined multiple times with different content - ↑ 6.0 6.1 Holdich, D.; Pölck, M. (2007). Invasive crustaceans in European inland waters, in: Gherardi, F. (Ed.) (2007). Biological invaders in inland waters: profiles, distribution, and threats. Invading Nature - Springer Series in Invasion Ecology, : pp. 29-75. details Cite error: Invalid
<ref>tag; name "Holdich" defined multiple times with different content - ↑ 7.0 7.1 Nehring, S. (2005). International shipping – a risk for aquatic biodiversity in Germany, in: Nentwig, W. et al. (Ed.) (2005). Biological invasions – From ecology to control. NeoBiota, 6: pp. 125-143. details
- ↑ 8.0 8.1 8.2 8.3 8.4 8.5 8.6 Huwae, P.; Rappé, G. (2003). Waterpissebedden: een determineertabel voor de zoet-, brak- en zoutwaterpissebedden van Nederland en België. Wetenschappelijke Mededelingen van de Koninklijke Nederlandse Natuurhistorische Vereniging, 226. KNNV Uitgeverij: Utrecht. ISBN 90-5011-171-8. 55 pp. details Cite error: Invalid
<ref>tag; name "Huwae2003" defined multiple times with different content Cite error: Invalid<ref>tag; name "Huwae2003" defined multiple times with different content Cite error: Invalid<ref>tag; name "Huwae2003" defined multiple times with different content Cite error: Invalid<ref>tag; name "Huwae2003" defined multiple times with different content Cite error: Invalid<ref>tag; name "Huwae2003" defined multiple times with different content Cite error: Invalid<ref>tag; name "Huwae2003" defined multiple times with different content - ↑ Tolkamp, H. (1983). Beken in Noord- en Midden-Limburg Natura (Amst.) 80(1): 94-101. details
- ↑ 10.0 10.1 Vermonden, K.; Leuven, R.S.E.W.; van der Velde, G. (2010). Environmental factors determining invasibility of urban waters for exotic macroinvertebrates Diversity Distrib. 16: 1009-1021. details Cite error: Invalid
<ref>tag; name "Vermonden2010" defined multiple times with different content - ↑ Josens, G.; Bij de Vaate, A.; Usseglio-Polatera, P.; Cammaerts, R.; Chérot, F.; Grisez, F.; Verboonen, P.; Vanden Bossche, J.P. (2005). Native and exotic Amphipoda and other Peracarida in the River Meuse: new assemblages emerge from a fast changing fauna Hydrobiologia 542: 203-220. details
- ↑ 12.0 12.1 Ketmaier, V. (2002). Isolation by distance, gene flow and phylogeography in the Proasellus coxalis-group (Crustacea, Isopoda) in Central Italy: allozyme data Aquat. Sci. 64: 66-75. details Cite error: Invalid
<ref>tag; name "Ketmaier" defined multiple times with different content - ↑ waterwereld.nu zoetwaterpissebed of Assellus online beschikbaar, geraadpleegd op 23-09-2011.
- ↑ van der Velde, G.; Rajagopal, S.; Kelleher, B.; Muskó, I.; Bij de Vaate, A. (2000). Ecological impact of crustacean invaders: general considerations and examples from the Rhine River, in: von Pauwel Klein, J.C. et al. (Ed.) (2000). The biodiversity crisis and Crustacea: Proceedings of the 4th International Crustacean Congress, Amsterdam, Netherlands, 20-24 July, 1998, volume 2. Crustacean Issues, 12: pp. 3-33. details
- ↑ Stoch, F.; Valentino, F.; Volpi, E. (1996). Taxonomic and biogeographic analysis of the Proasellus coxalis-group (Crustacea, Isopoda, Asellidae) in Sicily, with description of Proasellus montalentii n. sp. Hydrobiologia 317: 247-258. details
