Difference between revisions of "Slijkgrascicade"
From Coastal Wiki
(→<span style="color:#00787A">Eerste waarneming in België</span>) |
(→<span style="color:#00787A">''De Koekoek of de cicade?''</span>) |
||
| (65 intermediate revisions by the same user not shown) | |||
| Line 3: | Line 3: | ||
{{Kader4|Naam=Slijkgrascicade | {{Kader4|Naam=Slijkgrascicade | ||
|Foto= | |Foto= | ||
| − | <div style="padding: | + | <div style="padding:3em 0em 0em 0em"> |
| − | [[Image:Prokelisia marginata.jpg|caption|right| | + | [[Image:Prokelisia marginata.jpg|caption|right|210px|]]<span style="color:#FFFFFF">Foto: Hans De Blauwe</span></div> |
|abstract= | |abstract= | ||
| − | De slijkgrascicade is een Amerikaanse soort die oorspronkelijk gedijde op Amerikaans slijkgras | + | De slijkgrascicade is een Amerikaanse soort die oorspronkelijk gedijde op Amerikaans slijkgras ''Spartina alterniflora'' langsheen de oostkust van de Verenigde Staten. De eerste Europese waarneming van deze soort stamt uit 1994 in de Portugese Algarve streek. De slijkgrascicade bereikte België vermoedelijk in 2010, hoewel het tot 20 augustus 2011 duurde vooraleer hij er voor het eerst werd waargenomen. Mogelijk werd deze cicade via transport met slijkgrasbladeren in Europa geïntroduceerd. De slijkgrascicade komt exclusief voor op slijkgrassen en voedt zich met het voedingsrijke sap van deze planten. De slijkgrascicade werd langs de Amerikaanse westkust (Washington State) uitgezet om het daar ingevoerde slijkgras biologisch te bestrijden.}} |
{{kader3}} | {{kader3}} | ||
<P> | <P> | ||
| Line 21: | Line 21: | ||
===<span style="color:#00787A">Oorspronkelijke verspreiding</span>=== | ===<span style="color:#00787A">Oorspronkelijke verspreiding</span>=== | ||
| − | Het oorspronkelijke verspreidingsgebied van de slijkgrascicade strekt zich uit langsheen de Amerikaanse oostkust, van Massachusetts tot Louisiana. Deze cicade is in dit gebied erg abundant en vormt er de belangrijkste herbivoor van het Amerikaans slijkgras, ''Spartina alterniflora'' <ref name = Wilson1982>Wilson, S.W. (1982). The planthopper genus ''Prokelisia'' in the United States (Homoptera: Fulgoroidea: Delphacidae) J. Kans. Entomol. Soc. 55(3): 532-546. [http://www.vliz.be/imis/imis.php?module=ref&refid=213611 details] </ref><ref name = Denno1985> Denno, R.F.; Douglas, L.W.; Jacobs, D. (1985). Crowding and host plant nutrition: Environmental determinants of wing-form in ''Prokelisia marginata'' Ecology 66(5): 1588-1596. [http://www.vliz.be/imis/imis.php?module=ref&refid=213596 details] </ref><ref name = Denno1987> Denno, R.F.; Schauff, M.E.; Wilson, S.W.; Olmstead, K.L. (1987). Practical diagnosis and natural history of two sibling salt marsh-inhabiting planthoppers in the genus ''Prokelisia'' (Homoptera: Delphacidae) Proc. Entomol. Soc. Wash. 89: 687-700. [http://www.vliz.be/imis/imis.php?module=ref&refid=213597 details] </ref> | + | Het oorspronkelijke verspreidingsgebied van de slijkgrascicade strekt zich uit langsheen de Amerikaanse oostkust, van Massachusetts tot Louisiana. Deze cicade is in dit gebied erg abundant en vormt er de belangrijkste herbivoor van het Amerikaans slijkgras, ''Spartina alterniflora'' <ref name = Wilson1982>Wilson, S.W. (1982). The planthopper genus ''Prokelisia'' in the United States (Homoptera: Fulgoroidea: Delphacidae) J. Kans. Entomol. Soc. 55(3): 532-546. [http://www.vliz.be/imis/imis.php?module=ref&refid=213611 details] </ref><ref name = Denno1985> Denno, R.F.; Douglas, L.W.; Jacobs, D. (1985). Crowding and host plant nutrition: Environmental determinants of wing-form in ''Prokelisia marginata'' Ecology 66(5): 1588-1596. [http://www.vliz.be/imis/imis.php?module=ref&refid=213596 details] </ref><ref name = Denno1987> Denno, R.F.; Schauff, M.E.; Wilson, S.W.; Olmstead, K.L. (1987). Practical diagnosis and natural history of two sibling salt marsh-inhabiting planthoppers in the genus ''Prokelisia'' (Homoptera: Delphacidae) Proc. Entomol. Soc. Wash. 89: 687-700. [http://www.vliz.be/imis/imis.php?module=ref&refid=213597 details] </ref>. |
| − | De slijkgrascicade wordt eveneens gemeld in geïsoleerde | + | De slijkgrascicade wordt eveneens gemeld in geïsoleerde intergetijdengebieden in Californië, aan de Pacifische kust <ref name = Denno1987/>. Hier komt hij eveneens op een andere slijkgrassoort voor, namelijk ''Spartina foliosa'' <ref name = Wilson1982/>. Er zijn echter sterke aanwijzingen dat deze Pacifische populaties recent (vermoedelijk na de jaren 1970) vanuit de Amerikaanse oostkust geïntroduceerd werden <ref name = Grevstad2010> Grevstad, F.S.; Wecker, M.S.; Strong, D.R. (2010). Biological control of Spartina, in: Ayres, D.R. et al. (Ed.) (2010). Proceedings of the Third International Conference on Invasive Spartina, November 8-10, 2004, San Fransisco, California, USA. pp. 267-272. [http://www.vliz.be/imis/imis.php?module=ref&refid=214084 details] </ref>. |
| − | De slijkgrascidade werd opgenomen in de lijst van niet-inheemse soorten van het Belgisch deel van de Noordzee gezien het feit dat deze soort enkel | + | De slijkgrascidade werd opgenomen in de lijst van niet-inheemse soorten van het Belgisch deel van de Noordzee gezien het feit dat deze soort in België enkel gedijt op Engels slijkgras <ref name =Grefstad2003>Grevstad, F.S.; Strong, D.R.; Garcia-Rossi, D.; Switzer, R.W.; Wecker, M.S. (2003). Biological control of ''Spartina alterniflora'' in Willapa Bay, Washington using the planthopper ''Prokelisia marginata'': agent specificity and early results Biol. Control 27(1): 32-42. [http://www.vliz.be/imis/imis.php?module=ref&refid=213180 details] </ref>, een plantensoort die enkel in intergetijdegebieden voorkomt <ref name =VanLanduyt2006> Van Landuyt, W.; Hoste, I.; Vanhecke, L.; Van Den Bremt, P.; Vercruysse, W.; de Beer, D. (Ed.) (2006). Atlas van de flora van Vlaanderen en het Brussels Gewest. Flo.Wer/Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek/Nationale Plantentuin van België: Brussel. ISBN 90-726-1968-4. 1007 pp. [http://www.vliz.be/imis/imis.php?module=ref&refid=170947 details] </ref>. |
<P> | <P> | ||
<BR> | <BR> | ||
| Line 30: | Line 30: | ||
===<span style="color:#00787A">Eerste waarneming in België</span>=== | ===<span style="color:#00787A">Eerste waarneming in België</span>=== | ||
| + | <div style="float:right;width:200pt;padding:0.4em 1em 0.4em 0em">[[Image:Prokelisia_marginata_head.jpg|caption|right|255px|]] | ||
| + | <div style="text-align: right;font-size:80%">Foto: Theodoor Heijerman</div></div> | ||
| − | Nadat de slijkgrascicade op 20 augustus 2011 in Nederland nabij Tholen op [[Engels slijkgras]] ''Spartina townsendii'' var. ''anglica'' werd aangetroffen, besloot men om ook de Belgische slijkgraspopulaties te bemonsteren op de aanwezigheid van deze exoot. Naar aanleiding van deze bemonsteringcampagne werden in de Baai van Heist op 26 augustus 2011 enkele honderden exemplaren van de slijkgrascicade verzameld <ref name =Deblauwe2011>De Blauwe, H. (2011). De slijkgrascicade ''Prokelisia marginata'' (Hemiptera: Delphacidae), een exoot gebonden aan Engels slijkgras ''Spartina townsendii'', verovert nu ook de Belgische kust De Strandvlo 31(3-4): 80-88. [http://www.vliz.be/imis/imis.php?module=ref&refid=211692 details] </ref> | + | Nadat de slijkgrascicade op 20 augustus 2011 in Nederland nabij Tholen op [[Engels slijkgras]] ''Spartina townsendii'' var. ''anglica'' werd aangetroffen, besloot men om ook de Belgische slijkgraspopulaties te bemonsteren op de aanwezigheid van deze exoot. Naar aanleiding van deze bemonsteringcampagne werden in de Baai van Heist op 26 augustus 2011 enkele honderden exemplaren van de slijkgrascicade verzameld <ref name =Deblauwe2011>De Blauwe, H. (2011). De slijkgrascicade ''Prokelisia marginata'' (Hemiptera: Delphacidae), een exoot gebonden aan Engels slijkgras ''Spartina townsendii'', verovert nu ook de Belgische kust De Strandvlo 31(3-4): 80-88. [http://www.vliz.be/imis/imis.php?module=ref&refid=211692 details] </ref>. |
| − | Aangezien deze cicade het jaar voordien reeds zowel bij onze zuiderburen als bij onze noorderburen aangetroffen werd, vermoedt men dat de introductie van deze soort reeds in 2010 plaatsvond <ref name =Deblauwe2011/> | + | Aangezien deze cicade het jaar voordien reeds zowel bij onze zuiderburen als bij onze noorderburen aangetroffen werd, vermoedt men dat de introductie van deze soort reeds in 2010 plaatsvond <ref name =Deblauwe2011/>. |
<P> | <P> | ||
<BR> | <BR> | ||
| Line 39: | Line 41: | ||
===<span style="color:#00787A">Verspreiding in België</span>=== | ===<span style="color:#00787A">Verspreiding in België</span>=== | ||
| − | In België werd de aanwezigheid van de slijkgrascicade reeds vastgesteld op de Engels | + | In België werd de aanwezigheid van de slijkgrascicade reeds vastgesteld op de populaties van Engels slijkgras in de Baai van Heist, en het Zwin te Knokke <ref name =Deblauwe2011/>. Op de andere locaties waar zijn gastplant Engels slijkgras groeit (o.a. te Nieuwpoort en langs de Zeeschelde) werd hij voorlopig nog niet gemeld. |
In het studiegebied komt de soort ook voor op het Engels slijkgras dat groeit langs de Westerschelde te Hoofdplaat, tussen Breskens en Terneuzen <ref name =Deblauwe2011/>. | In het studiegebied komt de soort ook voor op het Engels slijkgras dat groeit langs de Westerschelde te Hoofdplaat, tussen Breskens en Terneuzen <ref name =Deblauwe2011/>. | ||
| Line 49: | Line 51: | ||
===<span style="color:#00787A">Verspreiding in onze buurlanden</span>=== | ===<span style="color:#00787A">Verspreiding in onze buurlanden</span>=== | ||
| − | De slijkgrascicade werd | + | De slijkgrascicade werd voor het eerst in Europa aangetroffen in Portugal. In 1994 werden de eerste exemplaren in de Algarve streek waargenomen. In 1998 volgden waarnemingen in Spanje en in 2004 in Slovenië (aan het Noorden van de Adriatische Zee) <ref name=Mifsut2010> Mifsud, D.; Cocquempot, C.; Mühlethaler, R.; Wilson, M.; Streito, J.-C. (2010). Other ''Hemiptera Sternorrhyncha'' (Aleyrodidae, Phylloxeroidea, and Psylloidea) and ''Hemiptera Auchenorrhyncha'', in: Roques, A. et al. (Ed.) (2010). Alien terrestrial arthropods of Europe. BioRisk, 4(1): pp. 511–552. [http://www.vliz.be/imis/imis.php?module=ref&refid=213606 details] </ref>. |
| − | Meer recent werd deze soort dichter bij huis gerapporteerd: in 2008 werd de slijkgrascicade in Engeland langs de kusten van de provincie Hampshire (Portsmouth) aangetroffen <ref name =Badmin2009>Badmin, J.; Witts, T. (2009). Cord-grass planthopper ''Prokelisia marginata'' (Hemiptera: Delphacidae) sweeps into Kent Br. J. Entomol. Nat. Hist. 22(4): 213-215. [http://www.vliz.be/imis/imis.php?module=ref&refid=213064 details]</ref> | + | Meer recent werd deze soort dichter bij huis gerapporteerd: in 2008 werd de slijkgrascicade in Engeland langs de kusten van de provincie Hampshire (Portsmouth) aangetroffen <ref name =Badmin2009>Badmin, J.; Witts, T. (2009). Cord-grass planthopper ''Prokelisia marginata'' (Hemiptera: Delphacidae) sweeps into Kent Br. J. Entomol. Nat. Hist. 22(4): 213-215. [http://www.vliz.be/imis/imis.php?module=ref&refid=213064 details]</ref> en in 2009 in Frankrijk <ref name =Mifsut2010/>. Op [[Engels slijkgras]] dat groeit langs de kusten van de Engelse provincie Kent (Dover) bleek deze soort in 2009 reeds algemeen voor te komen, hoewel hij er in 2007 nog niet aangetroffen werd. Dit toont aan dat de cicade zich zeer snel over de Engelse zuidkust heeft verspreid <ref name =Badmin2009/>. |
| − | Vervolgens werd deze soort in 2010 voor het eerst in Nederland vastgesteld waar hij onder meer gedijt langsheen de Oosterschelde <ref name =Deblauwe2011/> | + | Vervolgens werd deze soort in 2010 voor het eerst in Nederland vastgesteld waar hij onder meer gedijt langsheen de Oosterschelde <ref name =Deblauwe2011/>. |
<P> | <P> | ||
| Line 59: | Line 61: | ||
===<span style="color:#00787A">Wijze van introductie</span>=== | ===<span style="color:#00787A">Wijze van introductie</span>=== | ||
| − | Omdat slijkgras soms als verpakkingsmateriaal gebruikt wordt, is het mogelijk dat transport een rol speelde bij de introductie van de slijkgrascicade vanuit Amerika naar Europa <ref name =Badmin2009/> | + | Omdat slijkgras soms als verpakkingsmateriaal gebruikt wordt, is het mogelijk dat transport een rol speelde bij de introductie van de slijkgrascicade vanuit Amerika naar Europa <ref name =Badmin2009/>. Zo kunnen er cicade-eieren aanwezig zijn in het weefsel van slijkgrasbladeren, die bijvoorbeeld gebruikt worden om oesters in te pakken <ref name=Deblauwe2011/>. |
| − | Na de introductie in Frankrijk kon de soort zijn verspreidingsgebied snel op natuurlijke wijze uitbreiden. Het is mogelijk dat de oorspronkelijke introducties in Spanje, Frankrijk en Slovenië onafhankelijk van elkaar plaatsvonden <ref name=Deblauwe2011/> | + | Na de introductie in Frankrijk kon de soort zijn verspreidingsgebied snel op natuurlijke wijze (via de wind) uitbreiden. Het is mogelijk dat de oorspronkelijke introducties in Spanje, Frankrijk en Slovenië onafhankelijk van elkaar plaatsvonden <ref name=Deblauwe2011/>. |
| − | |||
<P> | <P> | ||
<BR> | <BR> | ||
| Line 68: | Line 69: | ||
===<span style="color:#00787A">Redenen waarom deze soort zo succesrijk is in onze contreien</span>=== | ===<span style="color:#00787A">Redenen waarom deze soort zo succesrijk is in onze contreien</span>=== | ||
| − | + | Engels slijkgras, een geschikte gastplant voor de slijkgrascicade, komt voor in de intergetijdengebieden van onze kust (Nieuwpoort, Baai van Heist, het Zwin en het Schelde-estuarium) <ref name = VanLanduyt2006/>. Dit Engels slijkgras is een niet-inheemse soort, die tijdens de 19<sup>de</sup> eeuw ontstond na een hybridisatie langs de Engelse zuidkust tussen het inheemse klein slijkgras ''Spartina maritima'' en het exotische Amerikaans slijkgras ''Spartina alterniflora'' <ref name = Ayres2001> Ayres, D.R.; Strong, D.R. (2001). Origin and genetic diversity of ''Spartina anglica'' (Poaceae) using nuclear DNA markers Am. J. Bot. 88(10): 1863-1867. [http://www.vliz.be/imis/imis.php?module=ref&refid=207303 details]</ref>. | |
| − | |||
<P> | <P> | ||
<BR> | <BR> | ||
<P> | <P> | ||
| + | |||
| + | <div style="float:right;width:200pt;padding:0.4em 1em 0.4em 0.5em">[[Image:Prokelisia_marginata_drawing.png|caption|right|270px|]] | ||
| + | <div style="text-align: left;font-size:80%"> <u>Bovenaan</u> een tekening van een macroptere (langvleugelige) slijkgrascicade. <br> <u>Onderaan</u> een brachypteer (kortvleugelig) exemplaar. | ||
| + | <br>Tekening: Denno ''et al.'' (1985) <ref name =Denno1985/></div></div> | ||
===<span style="color:#00787A">Factoren die de verspreiding beïnvloeden</span>=== | ===<span style="color:#00787A">Factoren die de verspreiding beïnvloeden</span>=== | ||
| − | De slijkgrascicade kan enkel gedijen op slijkgrassoorten <ref name =Grefstad2003/> | + | De slijkgrascicade kan enkel gedijen op slijkgrassoorten <ref name =Grefstad2003/>. De verspreiding van de cicade is dan ook sterk gebonden aan die van zijn gastplant die typisch voorkomt in intergetijdengebieden met slikken en schorren <ref name =VanLanduyt2006/>. |
| − | Na introductie kan de slijkgrascicade zeer grote dichtheden bereiken van meer dan 50 | + | Na introductie kan de slijkgrascicade zeer grote dichtheden bereiken van meer dan 50 000 exemplaren per m<sup>2</sup> <ref name =Grevstad2010/>. Naast kortvleugelige (brachypteer) exemplaren komen langvleugelige (macropteer) exemplaren voor die zeer goed kunnen vliegen <ref name =Denno1985/>. Eenmaal in de lucht worden deze kleine insecten door de wind meegenomen. Er is dus geen sprake van gerichte dispersie. Opvallend is het hoge percentage langvleugelige exemplaren in veel Zeeuwse populaties en deze langvleugelige exemplaren kunnen zorgen voor de snelle vestiging van nieuwe populaties op behoorlijke afstanden van al gevestigde populaties. De zeer grote bronpopulaties zorgen bijna voor een ‘regen’ van slijkgrascicades langs onze kust <ref name =persmed>Persoonlijke mededeling door [http://www.vliz.be/imis/imis.php?module=person&persid=23587 Kees Den Bieman] 2012.</ref>. |
| − | De kortvleugelige exemplaren hebben daarentegen als voordeel dat ze zich op jongere leeftijd kunnen voortplanten <ref name =Denno1985/> | + | |
| + | De kortvleugelige exemplaren hebben daarentegen als voordeel dat ze zich op jongere leeftijd kunnen voortplanten <ref name =Denno1985/>. De verhouding tussen kort- en langvleugelige exemplaren in een populatie wordt bepaald door verscheidene omgevingsfactoren zoals de kwaliteit van de waardplant en de populatiedichtheid <ref name =Denno1985/><ref name =Strong1983>Strong Jr., D.R.; Stiling, P.D. (1983). Wing dimorphism changed by experimental density manipulation in a planthopper (''Prokelisia marginata'', Homoptera, Delphacidae) Ecology 64(1): 206-209. [http://www.vliz.be/imis/imis.php?module=ref&refid=214089 details] </ref>. In populaties met een hoge dichtheid ontstaan meer langvleugelige exemplaren dan in populaties met een lage dichtheid. | ||
| + | Mogelijks kan de wintertemperatuur een beperkende factor spelen voor de noordelijke verspreiding van deze soort. De cicade overleeft de winter immers in ‘nimf-stadia’ (een larvaal stadium waarin de cicaden reeds lijken op de volwassen exemplaren (imago), maar waarbij o.a. nog vleugels ontbreken) tussen afgestorven materiaal <ref name =Denno1987/>, tussen de opgerolde bladeren van oude halmen en in de bladoksels van jonge planten tot het vroege voorjaar <ref name =Grefstad2003/>. Strenge winters kunnen hun aantallen zodanig decimeren dat de soort tijdens de zomer niet in staat is zich te herstellen. Hierdoor is de noordgrens van het verspreidingsgebied van deze soort langs de Amerikaanse oostkust beperkt tot Massachusetts <ref name =Grefstad2003/><ref name =Deblauwe2011/><ref name =Grevstad2004>Grevstad, F.S.; Switzer, R.W.; Wecker, M.S. (2004). Habitat trade-offs in the summer and winter performance of the planthopper ''Prokelisia marginata'' introduced against the intertidal grass ''Spartina alterniflora'' in Willapa Bay, Washington, in: Cullen, J.M. et al. (Ed.) (2004). Proceedings of the XI International Symposium on Biological Control of Weeds Canberra, Australia, 27 April-2 May 2003. pp. 523-528. [http://www.vliz.be/imis/imis.php?module=ref&refid=213602 details]</ref>. | ||
| − | + | In de Verenigde Staten spelen stormen ook een belangrijke rol bij de verspreiding van deze cicade. Slijkgraspopulaties langs kreken en op de lager gelegen gebieden worden door winterstormen gedecimeerd en het losse plantenmateriaal waartussen de nimfen overwinteren wordt weggespoeld. Op dergelijke plekken dient de slijkgrascicade zich elk jaar opnieuw te vestigen <ref name =denno1979>Denno, R.F.; Grissell, E.E. (1979). The adaptiveness of wing-dimorphism in the salt marsh-inhabiting planthopper, ''Prokelisia marginata'' (Homoptera: Delphacidae) Ecology 60(1): 221-236. [http://www.vliz.be/imis/imis.php?module=ref&refid=214146 details]</ref>. | |
| − | |||
| − | |||
<P> | <P> | ||
<BR> | <BR> | ||
| Line 91: | Line 95: | ||
===<span style="color:#00787A">Effecten of potentiële effecten en maatregelen</span>=== | ===<span style="color:#00787A">Effecten of potentiële effecten en maatregelen</span>=== | ||
| − | + | <div style="float:left;width:176pt;padding:0.4em 1em 0.4em 0em">[[Image:Prokelisia marginata spartina.jpg|caption|left|233px|]][[Image:Dammaged Spartina leaf.jpg|caption|left|233px|]] | |
| + | <div style="text-align: left;font-size:80%">Onderaan: zuigschade op Engels slijkgras<br> Foto: Hans De Blauwe</div></div> | ||
| − | + | Zowel het imago-stadium als de nimf-stadia van de slijkgrascicade voeden zich uitsluitend met het voedselrijke sap (floëem) van slijkgrassoorten. De wijfjes leggen hun eieren met een legboor in het vasculaire weefsel (het kanaalstelsel waarmee de plant water en floëem transporteert) van de plant. Als gevolg hiervan vertonen de planten bruine vlekken (zie foto) en produceren ze minder biomassa en minder kiemkrachtige zaden <ref name=Grefstad2003/><ref name =Deblauwe2011/>. | |
| − | + | Het Amerikaans slijkgras dat groeit in het oorsprongsgebied van de slijkgrascicade, langs de oostkust van de Verenigde Staten, lijkt veel minder te lijden onder de aanwezigheid van dit insect dan slijkgrassen in regio’s waar deze soort voorheen niet voorkwam. Zo heeft een experiment in een serre aangetoond dat Engels slijkgras eveneens zwaar beschadigd kan worden door hoge predatie door de slijkgrascicade <ref name =Wu1999>Wu, M.-Y.; Hacker, S.D.; Ayres, D.R.; Strong, D.R. (1999). Potential of ''Prokelisia'' spp. as biological control agents of English cordgrass, ''Spartina anglica'' Biol. Control 16(3): 267-273. [http://www.vliz.be/imis/imis.php?module=ref&refid=213062 details] </ref>. Andere experimenten tonen aan dat de cicade binnen 2 generaties na introductie, aantallen tot 200 exemplaren per plant kan bereiken, hetgeen overeenkomt met meer dan 50 000 cicaden per m<sup>2</sup> <ref name =Wu1999/>. Dergelijke aantallen kunnen tot de dood van de slijkgrasplanten leiden <ref name =Grefstad2003/>. | |
| − | |||
| − | Deze | + | Deze verschillende gevoeligheid van slijkgrassoorten voor de slijkgrascicade heeft waarschijnlijk een genetische basis. Slijkgraspopulaties in regio’s waar dit insect vanouds niet voorkomt, zouden minder resistentie-eigenschappen bezitten <ref name =Rossi2003> Garcia-Rossi, D.; Rank, N.; Strong, D.R. (2003). Potential for self-defeating biological control? Variation in herbivore vulnerability among invasive ''Spartina'' genotypes Ecol. Appl. 13(6): 1640-1649. [http://www.vliz.be/imis/imis.php?module=ref&refid=213607 details] </ref><ref name =Strong2003>Strong, D.R. (2004). Evolving weeds and biological control, in: Cullen, J.M. et al. (Ed.) (2004). Proceedings of the XI International Symposium on Biological Control of Weeds Canberra, Australia, 27 April-2 May 2003. pp. 21-27. [http://www.vliz.be/imis/imis.php?module=ref&refid=213610 details]</ref>. |
| + | Op resistente slijkgraspopulaties bereikt de slijkgrascicade aantallen die 10 maal lager liggen dan bij minder resistente populaties en leidt de aanwezigheid van de cicade doorgaans niet tot de dood van de gastplant <ref name =Strong2003/>. | ||
| − | De toekomst zal uitwijzen of Engels slijkgras, een invasieve soort met een negatieve invloed op inheemse bodemdieren en kustvogels <ref name =Nehring2006> Nehring, S.; Adsersen, H. (2006). NOBANIS - Invasive Alien Species Fact Sheet - ''Spartina anglica''. Edited version 02-07-2009. NOBANIS: Copenhagen. 13 pp. [http://www.vliz.be/imis/imis.php?module=ref&refid=207302 details] </ref><ref name = Minchin2009> Minchin, D. (2009). ''Spartina anglica'' Hubbard, common cordgrass (Poaceae, Magnoliophyta), in: DAISIE (Delivering Alien Invasive Species Inventories for Europe) (2009). Handbook of alien species in Europe. Invading Nature - Springer Series in Invasion Ecology, 3: pp. 297. [http://www.vliz.be/imis/imis.php?module=ref&refid=135057 details] </ref> | + | Deze cicade is, omwille van de soortspecifieke negatieve invloed die hij kan hebben op slijkgras, een interessant organisme om niet-inheems slijkgras biologisch te bestrijden. Zo werd dit insect vanaf het jaar 2000 succesvol uitgezet op Amerikaans slijkgras dat invasief groeit in Willapa Bay en Puget Sound (Washington State, Verenigde Staten) <ref name =Grevstad2010/><ref name =Grefstad2003/>. Er werd toen gevreesd dat het slijkgras hier op termijn resistent zou worden tegen deze cicade <ref name =Rossi2003/><ref name =Strong2003/>. In 2007 werd er beslist om de hele regio met onkruidverdelgers te besproeien om zo het slijkgras te volledig uit te roeien. Hierdoor blijft er onzekerheid omtrent de doeltreffendheid van de slijkgrascicade als biologisch bestrijdingsorganisme <ref name =Grevstad2010/>. |
| + | |||
| + | De toekomst zal uitwijzen of [[Engels slijkgras]], een invasieve soort met een negatieve invloed op inheemse bodemdieren en kustvogels <ref name =Nehring2006> Nehring, S.; Adsersen, H. (2006). NOBANIS - Invasive Alien Species Fact Sheet - ''Spartina anglica''. Edited version 02-07-2009. NOBANIS: Copenhagen. 13 pp. [http://www.vliz.be/imis/imis.php?module=ref&refid=207302 details] </ref><ref name = Minchin2009> Minchin, D. (2009). ''Spartina anglica'' Hubbard, common cordgrass (Poaceae, Magnoliophyta), in: DAISIE (Delivering Alien Invasive Species Inventories for Europe) (2009). Handbook of alien species in Europe. Invading Nature - Springer Series in Invasion Ecology, 3: pp. 297. [http://www.vliz.be/imis/imis.php?module=ref&refid=135057 details] </ref>, beïnvloed zal worden door de komst van deze cicade in onze streken. | ||
<P> | <P> | ||
<BR> | <BR> | ||
<P> | <P> | ||
| + | |||
| + | <div style="float:right;width:215pt;padding:0.4em 1em 0.4em 0em">[[Image:Prokelisia marginata macroptere.jpg|caption|right|275px|]][[Image:Prokelisia marginata brachypteer .jpg|caption|right|275px|]] | ||
| + | <div style="text-align: right;font-size:80%"><u>Bovenaan</u>: een macroptere slijkgrascicade.<br> | ||
| + | <u>Onderaan</u>: een brachypteer exemplaar. <br> Foto: Theodoor Heijerman</div></div> | ||
===<span style="color:#00787A">Specifieke kenmerken</span>=== | ===<span style="color:#00787A">Specifieke kenmerken</span>=== | ||
| − | De slijkgrascicade is een typische spoorcicade: het is een vrij klein insect (2,3 tot 4,4 millimeter <ref name = Wilson1982 | + | De slijkgrascicade is een typische spoorcicade: het is een vrij klein insect (2,3 tot 4,4 millimeter <ref name = Wilson1982/>) dat zich uitsluitend voedt met het voedingsrijke sap (floëem) van slijkgrassoorten <ref name = Grefstad2003/>. Deze soort heeft een gele tot lichtbruine kleur op de kop en het lichaam, waarop eveneens horizontale bruine strepen voorkomen <ref name =Wilson1982/>. |
| − | + | In de literatuur zijn er tabellen terug te vinden waarmee deze soort onderscheiden kan worden van de andere spoorcicaden die in de Benelux voorkomen <ref>den Bieman, K.; Biedermann, R.; Nickel, H.; Niedringhaus, R. (2011). The planthoppers and leafhoppers of Benelux: Identification keys to all families and genera and all Benelux species not recorded from Germany. Cicadina: Fachorgan des Arbeitskreises Zikaden Mitteleuropas, Supplement 1. Wissenschaftlich Akademischer Buchvertrieb–Fründ: Scheessel . ISBN 978-3-939202-03-5. 120 pp. [http://www.vliz.be/imis/imis.php?module=ref&refid=214183 details]</ref>. | |
<P> | <P> | ||
<BR> | <BR> | ||
| Line 116: | Line 127: | ||
===<span style="color:#00787A">Weetjes</span>=== | ===<span style="color:#00787A">Weetjes</span>=== | ||
| − | ====<span style="color:#00787A">''De | + | ====<span style="color:#00787A">''De koekoek of de cicade?''</span>==== |
| − | |||
| − | |||
| + | Hoewel cicaden bij het grote publiek niet zo bekend zijn, zijn ze wel verantwoordelijk voor een bekend verschijnsel: ‘koekoeksspuug’. Dit is een fluimachtige substantie dat vaak op planten aangetroffen kan worden. Het gaat om een vloeibare uitscheiding die de nimfen van spuugbeestjes (een andere cicade-familie dan de spoorcicaden, waartoe de slijkgrascicade behoort) uitscheiden en opkloppen zodat het hele lichaam erdoor omgeven wordt. Dit schuimnest beschermt de nimfen tegen uitdroging, parasieten en predatoren. Men noemt deze schuimnesten ook wel koekoekspuug omdat men vroeger dacht dat ze afkomstig waren van een koekoek die op de plant spuugde. De koekoeksbloem dankt haar naam eveneens aan het koekoekspuug dat er vaak op aanwezig is | ||
| + | <ref name="wiki">Wikipedia, de vrije encyclopedie. Wikipedia.org. Cicaden. [http://nl.wikipedia.org/wiki/cicaden online beschikbaar], geraadpleegd op 9-03-2012.</ref>. | ||
| + | <P> | ||
| + | <BR> | ||
| + | <P> | ||
===<span style="color:#00787A">Hoe verwijzen naar deze pagina?</span>=== | ===<span style="color:#00787A">Hoe verwijzen naar deze pagina?</span>=== | ||
| − | {{ | + | '''VLIZ Alien Species Consortium''' (2012). Slijkgrascicade – ''Prokelisia marginata''. Niet-inheemse soorten van het Belgisch deel van de Noordzee en aanpalende estuaria. Vlaams Instituut voor de Zee (VLIZ). Geraadpleegd op {{CURRENTDAY}}-{{CURRENTMONTH}}-{{CURRENTYEAR}}. Beschikbaar op <br><span class="plainlinks">http://www.vliz.be/wiki/Lijst_niet-inheemse_soorten_Belgisch_deel_Noordzee_en_aanpalende_estuaria</span> |
| − | + | <P> | |
| − | + | <br> | |
| − | + | <P> | |
| − | refid= | + | Lector: Hans De Blauwe en Kees Den Bieman<br> |
| − | + | VLIZ Alien Species Consortium: <span class="plainlinks">http://www.vliz.be/imis/imis.php?module=project&proid=2170 <br> | |
| − | + | Deze fiche (versie 2012) is ook als pdf beschikbaar op http://www.vliz.be/imis/imis.php?module=ref&refid= | |
| + | </span> | ||
<P> | <P> | ||
| Line 138: | Line 153: | ||
<references/> | <references/> | ||
| + | |||
| + | |||
| + | |||
| + | [[Category:Geleedpotigen]] | ||
| + | [[Category:Niet-inheemse soorten van het Belgisch deel van de Noordzee en aanpalende estuaria ]] | ||
Latest revision as of 10:20, 3 May 2012
Warning: Deze pagina wordt niet langer bijgewerkt. Meer recente info is te vinden op http://www.vliz.be/niet-inheemse-soorten
|
Slijkgrascicade
De slijkgrascicade is een Amerikaanse soort die oorspronkelijk gedijde op Amerikaans slijkgras Spartina alterniflora langsheen de oostkust van de Verenigde Staten. De eerste Europese waarneming van deze soort stamt uit 1994 in de Portugese Algarve streek. De slijkgrascicade bereikte België vermoedelijk in 2010, hoewel het tot 20 augustus 2011 duurde vooraleer hij er voor het eerst werd waargenomen. Mogelijk werd deze cicade via transport met slijkgrasbladeren in Europa geïntroduceerd. De slijkgrascicade komt exclusief voor op slijkgrassen en voedt zich met het voedingsrijke sap van deze planten. De slijkgrascicade werd langs de Amerikaanse westkust (Washington State) uitgezet om het daar ingevoerde slijkgras biologisch te bestrijden.
 |
Wetenschappelijke naam
Prokelisia marginata (Van Duzee, 1897)
Oorspronkelijke verspreiding
Het oorspronkelijke verspreidingsgebied van de slijkgrascicade strekt zich uit langsheen de Amerikaanse oostkust, van Massachusetts tot Louisiana. Deze cicade is in dit gebied erg abundant en vormt er de belangrijkste herbivoor van het Amerikaans slijkgras, Spartina alterniflora [1][2][3]. De slijkgrascicade wordt eveneens gemeld in geïsoleerde intergetijdengebieden in Californië, aan de Pacifische kust [3]. Hier komt hij eveneens op een andere slijkgrassoort voor, namelijk Spartina foliosa [1]. Er zijn echter sterke aanwijzingen dat deze Pacifische populaties recent (vermoedelijk na de jaren 1970) vanuit de Amerikaanse oostkust geïntroduceerd werden [4].
De slijkgrascidade werd opgenomen in de lijst van niet-inheemse soorten van het Belgisch deel van de Noordzee gezien het feit dat deze soort in België enkel gedijt op Engels slijkgras [5], een plantensoort die enkel in intergetijdegebieden voorkomt [6].
Eerste waarneming in België
Foto: Theodoor Heijerman
Nadat de slijkgrascicade op 20 augustus 2011 in Nederland nabij Tholen op Engels slijkgras Spartina townsendii var. anglica werd aangetroffen, besloot men om ook de Belgische slijkgraspopulaties te bemonsteren op de aanwezigheid van deze exoot. Naar aanleiding van deze bemonsteringcampagne werden in de Baai van Heist op 26 augustus 2011 enkele honderden exemplaren van de slijkgrascicade verzameld [7]. Aangezien deze cicade het jaar voordien reeds zowel bij onze zuiderburen als bij onze noorderburen aangetroffen werd, vermoedt men dat de introductie van deze soort reeds in 2010 plaatsvond [7].
Verspreiding in België
In België werd de aanwezigheid van de slijkgrascicade reeds vastgesteld op de populaties van Engels slijkgras in de Baai van Heist, en het Zwin te Knokke [7]. Op de andere locaties waar zijn gastplant Engels slijkgras groeit (o.a. te Nieuwpoort en langs de Zeeschelde) werd hij voorlopig nog niet gemeld.
In het studiegebied komt de soort ook voor op het Engels slijkgras dat groeit langs de Westerschelde te Hoofdplaat, tussen Breskens en Terneuzen [7].
Verspreiding in onze buurlanden
De slijkgrascicade werd voor het eerst in Europa aangetroffen in Portugal. In 1994 werden de eerste exemplaren in de Algarve streek waargenomen. In 1998 volgden waarnemingen in Spanje en in 2004 in Slovenië (aan het Noorden van de Adriatische Zee) [8]. Meer recent werd deze soort dichter bij huis gerapporteerd: in 2008 werd de slijkgrascicade in Engeland langs de kusten van de provincie Hampshire (Portsmouth) aangetroffen [9] en in 2009 in Frankrijk [8]. Op Engels slijkgras dat groeit langs de kusten van de Engelse provincie Kent (Dover) bleek deze soort in 2009 reeds algemeen voor te komen, hoewel hij er in 2007 nog niet aangetroffen werd. Dit toont aan dat de cicade zich zeer snel over de Engelse zuidkust heeft verspreid [9]. Vervolgens werd deze soort in 2010 voor het eerst in Nederland vastgesteld waar hij onder meer gedijt langsheen de Oosterschelde [7].
Wijze van introductie
Omdat slijkgras soms als verpakkingsmateriaal gebruikt wordt, is het mogelijk dat transport een rol speelde bij de introductie van de slijkgrascicade vanuit Amerika naar Europa [9]. Zo kunnen er cicade-eieren aanwezig zijn in het weefsel van slijkgrasbladeren, die bijvoorbeeld gebruikt worden om oesters in te pakken [7]. Na de introductie in Frankrijk kon de soort zijn verspreidingsgebied snel op natuurlijke wijze (via de wind) uitbreiden. Het is mogelijk dat de oorspronkelijke introducties in Spanje, Frankrijk en Slovenië onafhankelijk van elkaar plaatsvonden [7].
Redenen waarom deze soort zo succesrijk is in onze contreien
Engels slijkgras, een geschikte gastplant voor de slijkgrascicade, komt voor in de intergetijdengebieden van onze kust (Nieuwpoort, Baai van Heist, het Zwin en het Schelde-estuarium) [6]. Dit Engels slijkgras is een niet-inheemse soort, die tijdens de 19de eeuw ontstond na een hybridisatie langs de Engelse zuidkust tussen het inheemse klein slijkgras Spartina maritima en het exotische Amerikaans slijkgras Spartina alterniflora [10].
Bovenaan een tekening van een macroptere (langvleugelige) slijkgrascicade.
Onderaan een brachypteer (kortvleugelig) exemplaar.
Tekening: Denno et al. (1985) [2]
Onderaan een brachypteer (kortvleugelig) exemplaar.
Tekening: Denno et al. (1985) [2]
Factoren die de verspreiding beïnvloeden
De slijkgrascicade kan enkel gedijen op slijkgrassoorten [5]. De verspreiding van de cicade is dan ook sterk gebonden aan die van zijn gastplant die typisch voorkomt in intergetijdengebieden met slikken en schorren [6].
Na introductie kan de slijkgrascicade zeer grote dichtheden bereiken van meer dan 50 000 exemplaren per m2 [4]. Naast kortvleugelige (brachypteer) exemplaren komen langvleugelige (macropteer) exemplaren voor die zeer goed kunnen vliegen [2]. Eenmaal in de lucht worden deze kleine insecten door de wind meegenomen. Er is dus geen sprake van gerichte dispersie. Opvallend is het hoge percentage langvleugelige exemplaren in veel Zeeuwse populaties en deze langvleugelige exemplaren kunnen zorgen voor de snelle vestiging van nieuwe populaties op behoorlijke afstanden van al gevestigde populaties. De zeer grote bronpopulaties zorgen bijna voor een ‘regen’ van slijkgrascicades langs onze kust [11].
De kortvleugelige exemplaren hebben daarentegen als voordeel dat ze zich op jongere leeftijd kunnen voortplanten [2]. De verhouding tussen kort- en langvleugelige exemplaren in een populatie wordt bepaald door verscheidene omgevingsfactoren zoals de kwaliteit van de waardplant en de populatiedichtheid [2][12]. In populaties met een hoge dichtheid ontstaan meer langvleugelige exemplaren dan in populaties met een lage dichtheid.
Mogelijks kan de wintertemperatuur een beperkende factor spelen voor de noordelijke verspreiding van deze soort. De cicade overleeft de winter immers in ‘nimf-stadia’ (een larvaal stadium waarin de cicaden reeds lijken op de volwassen exemplaren (imago), maar waarbij o.a. nog vleugels ontbreken) tussen afgestorven materiaal [3], tussen de opgerolde bladeren van oude halmen en in de bladoksels van jonge planten tot het vroege voorjaar [5]. Strenge winters kunnen hun aantallen zodanig decimeren dat de soort tijdens de zomer niet in staat is zich te herstellen. Hierdoor is de noordgrens van het verspreidingsgebied van deze soort langs de Amerikaanse oostkust beperkt tot Massachusetts [5][7][13].
In de Verenigde Staten spelen stormen ook een belangrijke rol bij de verspreiding van deze cicade. Slijkgraspopulaties langs kreken en op de lager gelegen gebieden worden door winterstormen gedecimeerd en het losse plantenmateriaal waartussen de nimfen overwinteren wordt weggespoeld. Op dergelijke plekken dient de slijkgrascicade zich elk jaar opnieuw te vestigen [14].
Effecten of potentiële effecten en maatregelen
Onderaan: zuigschade op Engels slijkgras
Foto: Hans De Blauwe
Foto: Hans De Blauwe
Zowel het imago-stadium als de nimf-stadia van de slijkgrascicade voeden zich uitsluitend met het voedselrijke sap (floëem) van slijkgrassoorten. De wijfjes leggen hun eieren met een legboor in het vasculaire weefsel (het kanaalstelsel waarmee de plant water en floëem transporteert) van de plant. Als gevolg hiervan vertonen de planten bruine vlekken (zie foto) en produceren ze minder biomassa en minder kiemkrachtige zaden [5][7].
Het Amerikaans slijkgras dat groeit in het oorsprongsgebied van de slijkgrascicade, langs de oostkust van de Verenigde Staten, lijkt veel minder te lijden onder de aanwezigheid van dit insect dan slijkgrassen in regio’s waar deze soort voorheen niet voorkwam. Zo heeft een experiment in een serre aangetoond dat Engels slijkgras eveneens zwaar beschadigd kan worden door hoge predatie door de slijkgrascicade [15]. Andere experimenten tonen aan dat de cicade binnen 2 generaties na introductie, aantallen tot 200 exemplaren per plant kan bereiken, hetgeen overeenkomt met meer dan 50 000 cicaden per m2 [15]. Dergelijke aantallen kunnen tot de dood van de slijkgrasplanten leiden [5].
Deze verschillende gevoeligheid van slijkgrassoorten voor de slijkgrascicade heeft waarschijnlijk een genetische basis. Slijkgraspopulaties in regio’s waar dit insect vanouds niet voorkomt, zouden minder resistentie-eigenschappen bezitten [16][17]. Op resistente slijkgraspopulaties bereikt de slijkgrascicade aantallen die 10 maal lager liggen dan bij minder resistente populaties en leidt de aanwezigheid van de cicade doorgaans niet tot de dood van de gastplant [17].
Deze cicade is, omwille van de soortspecifieke negatieve invloed die hij kan hebben op slijkgras, een interessant organisme om niet-inheems slijkgras biologisch te bestrijden. Zo werd dit insect vanaf het jaar 2000 succesvol uitgezet op Amerikaans slijkgras dat invasief groeit in Willapa Bay en Puget Sound (Washington State, Verenigde Staten) [4][5]. Er werd toen gevreesd dat het slijkgras hier op termijn resistent zou worden tegen deze cicade [16][17]. In 2007 werd er beslist om de hele regio met onkruidverdelgers te besproeien om zo het slijkgras te volledig uit te roeien. Hierdoor blijft er onzekerheid omtrent de doeltreffendheid van de slijkgrascicade als biologisch bestrijdingsorganisme [4].
De toekomst zal uitwijzen of Engels slijkgras, een invasieve soort met een negatieve invloed op inheemse bodemdieren en kustvogels [18][19], beïnvloed zal worden door de komst van deze cicade in onze streken.
Bovenaan: een macroptere slijkgrascicade.
Onderaan: een brachypteer exemplaar.
Foto: Theodoor Heijerman
Onderaan: een brachypteer exemplaar.
Foto: Theodoor Heijerman
Specifieke kenmerken
De slijkgrascicade is een typische spoorcicade: het is een vrij klein insect (2,3 tot 4,4 millimeter [1]) dat zich uitsluitend voedt met het voedingsrijke sap (floëem) van slijkgrassoorten [5]. Deze soort heeft een gele tot lichtbruine kleur op de kop en het lichaam, waarop eveneens horizontale bruine strepen voorkomen [1].
In de literatuur zijn er tabellen terug te vinden waarmee deze soort onderscheiden kan worden van de andere spoorcicaden die in de Benelux voorkomen [20].
Weetjes
De koekoek of de cicade?
Hoewel cicaden bij het grote publiek niet zo bekend zijn, zijn ze wel verantwoordelijk voor een bekend verschijnsel: ‘koekoeksspuug’. Dit is een fluimachtige substantie dat vaak op planten aangetroffen kan worden. Het gaat om een vloeibare uitscheiding die de nimfen van spuugbeestjes (een andere cicade-familie dan de spoorcicaden, waartoe de slijkgrascicade behoort) uitscheiden en opkloppen zodat het hele lichaam erdoor omgeven wordt. Dit schuimnest beschermt de nimfen tegen uitdroging, parasieten en predatoren. Men noemt deze schuimnesten ook wel koekoekspuug omdat men vroeger dacht dat ze afkomstig waren van een koekoek die op de plant spuugde. De koekoeksbloem dankt haar naam eveneens aan het koekoekspuug dat er vaak op aanwezig is [21].
Hoe verwijzen naar deze pagina?
VLIZ Alien Species Consortium (2012). Slijkgrascicade – Prokelisia marginata. Niet-inheemse soorten van het Belgisch deel van de Noordzee en aanpalende estuaria. Vlaams Instituut voor de Zee (VLIZ). Geraadpleegd op 25-11-2024. Beschikbaar op
http://www.vliz.be/wiki/Lijst_niet-inheemse_soorten_Belgisch_deel_Noordzee_en_aanpalende_estuaria
Lector: Hans De Blauwe en Kees Den Bieman
VLIZ Alien Species Consortium: http://www.vliz.be/imis/imis.php?module=project&proid=2170
Deze fiche (versie 2012) is ook als pdf beschikbaar op http://www.vliz.be/imis/imis.php?module=ref&refid=
Geraadpleegde bronnen
- ↑ 1.0 1.1 1.2 1.3 Wilson, S.W. (1982). The planthopper genus Prokelisia in the United States (Homoptera: Fulgoroidea: Delphacidae) J. Kans. Entomol. Soc. 55(3): 532-546. details
- ↑ 2.0 2.1 2.2 2.3 2.4 Denno, R.F.; Douglas, L.W.; Jacobs, D. (1985). Crowding and host plant nutrition: Environmental determinants of wing-form in Prokelisia marginata Ecology 66(5): 1588-1596. details
- ↑ 3.0 3.1 3.2 Denno, R.F.; Schauff, M.E.; Wilson, S.W.; Olmstead, K.L. (1987). Practical diagnosis and natural history of two sibling salt marsh-inhabiting planthoppers in the genus Prokelisia (Homoptera: Delphacidae) Proc. Entomol. Soc. Wash. 89: 687-700. details
- ↑ 4.0 4.1 4.2 4.3 Grevstad, F.S.; Wecker, M.S.; Strong, D.R. (2010). Biological control of Spartina, in: Ayres, D.R. et al. (Ed.) (2010). Proceedings of the Third International Conference on Invasive Spartina, November 8-10, 2004, San Fransisco, California, USA. pp. 267-272. details
- ↑ 5.0 5.1 5.2 5.3 5.4 5.5 5.6 5.7 Grevstad, F.S.; Strong, D.R.; Garcia-Rossi, D.; Switzer, R.W.; Wecker, M.S. (2003). Biological control of Spartina alterniflora in Willapa Bay, Washington using the planthopper Prokelisia marginata: agent specificity and early results Biol. Control 27(1): 32-42. details
- ↑ 6.0 6.1 6.2 Van Landuyt, W.; Hoste, I.; Vanhecke, L.; Van Den Bremt, P.; Vercruysse, W.; de Beer, D. (Ed.) (2006). Atlas van de flora van Vlaanderen en het Brussels Gewest. Flo.Wer/Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek/Nationale Plantentuin van België: Brussel. ISBN 90-726-1968-4. 1007 pp. details
- ↑ 7.0 7.1 7.2 7.3 7.4 7.5 7.6 7.7 7.8 De Blauwe, H. (2011). De slijkgrascicade Prokelisia marginata (Hemiptera: Delphacidae), een exoot gebonden aan Engels slijkgras Spartina townsendii, verovert nu ook de Belgische kust De Strandvlo 31(3-4): 80-88. details
- ↑ 8.0 8.1 Mifsud, D.; Cocquempot, C.; Mühlethaler, R.; Wilson, M.; Streito, J.-C. (2010). Other Hemiptera Sternorrhyncha (Aleyrodidae, Phylloxeroidea, and Psylloidea) and Hemiptera Auchenorrhyncha, in: Roques, A. et al. (Ed.) (2010). Alien terrestrial arthropods of Europe. BioRisk, 4(1): pp. 511–552. details
- ↑ 9.0 9.1 9.2 Badmin, J.; Witts, T. (2009). Cord-grass planthopper Prokelisia marginata (Hemiptera: Delphacidae) sweeps into Kent Br. J. Entomol. Nat. Hist. 22(4): 213-215. details
- ↑ Ayres, D.R.; Strong, D.R. (2001). Origin and genetic diversity of Spartina anglica (Poaceae) using nuclear DNA markers Am. J. Bot. 88(10): 1863-1867. details
- ↑ Persoonlijke mededeling door Kees Den Bieman 2012.
- ↑ Strong Jr., D.R.; Stiling, P.D. (1983). Wing dimorphism changed by experimental density manipulation in a planthopper (Prokelisia marginata, Homoptera, Delphacidae) Ecology 64(1): 206-209. details
- ↑ Grevstad, F.S.; Switzer, R.W.; Wecker, M.S. (2004). Habitat trade-offs in the summer and winter performance of the planthopper Prokelisia marginata introduced against the intertidal grass Spartina alterniflora in Willapa Bay, Washington, in: Cullen, J.M. et al. (Ed.) (2004). Proceedings of the XI International Symposium on Biological Control of Weeds Canberra, Australia, 27 April-2 May 2003. pp. 523-528. details
- ↑ Denno, R.F.; Grissell, E.E. (1979). The adaptiveness of wing-dimorphism in the salt marsh-inhabiting planthopper, Prokelisia marginata (Homoptera: Delphacidae) Ecology 60(1): 221-236. details
- ↑ 15.0 15.1 Wu, M.-Y.; Hacker, S.D.; Ayres, D.R.; Strong, D.R. (1999). Potential of Prokelisia spp. as biological control agents of English cordgrass, Spartina anglica Biol. Control 16(3): 267-273. details
- ↑ 16.0 16.1 Garcia-Rossi, D.; Rank, N.; Strong, D.R. (2003). Potential for self-defeating biological control? Variation in herbivore vulnerability among invasive Spartina genotypes Ecol. Appl. 13(6): 1640-1649. details
- ↑ 17.0 17.1 17.2 Strong, D.R. (2004). Evolving weeds and biological control, in: Cullen, J.M. et al. (Ed.) (2004). Proceedings of the XI International Symposium on Biological Control of Weeds Canberra, Australia, 27 April-2 May 2003. pp. 21-27. details
- ↑ Nehring, S.; Adsersen, H. (2006). NOBANIS - Invasive Alien Species Fact Sheet - Spartina anglica. Edited version 02-07-2009. NOBANIS: Copenhagen. 13 pp. details
- ↑ Minchin, D. (2009). Spartina anglica Hubbard, common cordgrass (Poaceae, Magnoliophyta), in: DAISIE (Delivering Alien Invasive Species Inventories for Europe) (2009). Handbook of alien species in Europe. Invading Nature - Springer Series in Invasion Ecology, 3: pp. 297. details
- ↑ den Bieman, K.; Biedermann, R.; Nickel, H.; Niedringhaus, R. (2011). The planthoppers and leafhoppers of Benelux: Identification keys to all families and genera and all Benelux species not recorded from Germany. Cicadina: Fachorgan des Arbeitskreises Zikaden Mitteleuropas, Supplement 1. Wissenschaftlich Akademischer Buchvertrieb–Fründ: Scheessel . ISBN 978-3-939202-03-5. 120 pp. details
- ↑ Wikipedia, de vrije encyclopedie. Wikipedia.org. Cicaden. online beschikbaar, geraadpleegd op 9-03-2012.
