|
|
| Line 1: |
Line 1: |
| | {{Revision}} | | {{Revision}} |
| | | | |
| − | {{Nietinheemse|Naam=<span style="color:#FFFFFF">''Coscinodiscus wailesii''</span> | + | {{Nietinheemse|Naam=<span style="color:#FFFFFF">Amerikaanse strandschelp</span> |
| − | |abstract= [[Image: coscinodiscus_wailesii.jpg|left|230px|<div style="text-align: center;"> </div>]] | + | |abstract= [[Image: Haliclona xena1.jpg|left|230px|<div style="text-align: center;"> </div>]] |
| − | Het mariene kiezelwier ''Coscinodiscus wailesii'' kwam oorspronkelijk enkel voor in de Indische en de Stille Oceaan. Vermoedelijk is de soort in Europa terecht gekomen via transport met jonge Japanse oesters, al kan dit ook via het ballastwater van vrachtschepen gebeurd zijn. Dit kiezelwier behoort tot het plantaardig plankton, wat impliceert dat deze organismen gemakkelijk lokaal verder kunnen verspreiden door gebruik te maken van de heersende zeestromingen. De soort werd eind de jaren zeventig voor het eerst in België waargenomen en is nu het ganse jaar door een algemene planktonische wiersoort in onze kustwateren.<P> | + | TEKST |
| | + | <P> |
| | <BR> | | <BR> |
| | <P> | | <P> |
| − | :Foto: Catharina Philippart | + | :Foto: NAAM |
| | }} | | }} |
| | | | |
| Line 19: |
Line 20: |
| | | | |
| | | | |
| − | [http://www.marinespecies.org/aphia.php?p=taxdetails&id=156632 ''Coscinodiscus wailesii'' Gran & Angst, 1931] | + | [http://www.marinespecies.org/aphia.php?p=taxdetails&id=132883 ''Haliclona (Soestella) xena'' De Weerdt 1986] |
| | | | |
| | <P> | | <P> |
| Line 27: |
Line 28: |
| | ===<span style="color:#00787A">Oorspronkelijke verspreiding</span>=== | | ===<span style="color:#00787A">Oorspronkelijke verspreiding</span>=== |
| | | | |
| − | Dit kiezelwier is afkomstig uit de Indische en Pacifische Oceaan (Wallentinus 1999)<ref name=eno1997>Eno, N.C.; Clark, R.A.; Sanderson, W.G. (Ed.) (1997). Non-native marine species in British waters: a review and directory. Joint Nature Conservation Committee: Peterborough, UK. ISBN 1-86107-442-5. 152 pp. [http://www.vliz.be/imis/imis.php?module=ref&refid=24400 details] </ref>. De exoot behoort tot het plantaardig plankton en leeft in de bovenste lagen van de waterkolom, daar waar voldoende licht doordringt om aan fotosynthese te kunnen doen (het proces om met behulp van zonlicht en zuurstof energie aan te maken en CO<sub>2</sub> te produceren). De soort komt zowel voor nabij de kust als in open zee, en dit zowel in zout als brak water (Gollasch 2009)<ref name=gollasch2009>Gollasch, S. (2009). ''Coscinodiscus wailesii'' (Gran & Angst) (Coscinodiscaeae, Bacillariophyta), in: DAISIE (Delivering Alien Invasive Species Inventories for Europe) (2009). Handbook of alien species in Europe. Invading nature - Springer series in invasion ecology, 3: pp. 278. [http://www.vliz.be/imis/imis.php?module=ref&refid=135000 details] </ref>.
| + | TEKST |
| | | | |
| | <P> | | <P> |
| | <BR> | | <BR> |
| | <P> | | <P> |
| | + | |
| | + | [[Image:haliclona_xena2.jpg|thumb|right|200px| <div style="text-align: center;"> |
| | + | Foto: Bruno Van Bogaert </div>]] |
| | | | |
| | ===<span style="color:#00787A">Eerste waarneming in België</span>=== | | ===<span style="color:#00787A">Eerste waarneming in België</span>=== |
| | | | |
| − | Het is onzeker vanaf wanneer dit planktonische kiezelwier in het Belgische deel van de Noordzee voorkwam. In de literatuur wordt eveneens geen eerste waarneming gegeven (Kerckhoff et al 2007)<ref name=kerckhoff2007>Kerckhof, F.; Haelters, J.; Gollasch, S. (2007). Alien species in the marine and brackish ecosystem: the situation in Belgian waters. Aquatic Invasions 2(3): 243-257. [http://www.vliz.be/imis/imis.php?module=ref&refid=114365 details]</ref>. Het kiezelwier werd in Europa voor het eerst in Engeland in 1977 gerapporteerd, waarna het in 1979 voor het eerst in stalen uit het zuidelijke deel van de Noordzee (Nederland) werd waargenomen. Het duurde echter nog tot 1984 voordat de soort zich in het Zuidelijke deel van de Noordzee (waar ook het Belgische deel toebehoort) permanent kon vestigen en er relatieve hoge aantallen werden waargenomen (Edwards et al 2001)<ref name=edwards2001>Edwards, M.; John, A.W.G.; Johns, D.G.; Reid, P.C. (2001). Case history and persistence of the non-indigenous diatom ''Coscinodiscus wailesii'' in the north-east Atlantic. J. Mar. Biol. Ass. U.K. 81(2): 207-211. [http://www.vliz.be/imis/imis.php?module=ref&refid=14333 details] </ref>.
| + | TEKST |
| | + | |
| | <P> | | <P> |
| | <BR> | | <BR> |
| Line 42: |
Line 47: |
| | ===<span style="color:#00787A">Verspreiding in België</span>=== | | ===<span style="color:#00787A">Verspreiding in België</span>=== |
| | | | |
| − | De soort komt voor in het open water van het Belgische deel van de Noordzee (Laing & Gollasch 2002)<ref name=laing2002>Laing, I.; Gollasch, S. (2002). ''Coscinodiscus wailesii'': a nuisance diatom in European waters, in: Leppäkoski, E. et al. (2002). Invasive aquatic species of Europe: distribution, impacts and management. pp. 53-55. [http://www.vliz.be/imis/imis.php?module=ref&refid=40581 details] </ref>. Tijdens de lente en de herfst wordt de soort doorgaans in grotere aantallen waargenomen (Edwards 2001)<ref name=edwards2001> </ref>.
| + | TEKST |
| | + | |
| | <P> | | <P> |
| | <BR> | | <BR> |
| | <P> | | <P> |
| − |
| |
| | ===<span style="color:#00787A">Verspreiding in onze buurlanden</span>=== | | ===<span style="color:#00787A">Verspreiding in onze buurlanden</span>=== |
| | | | |
| − | De eerste waarneming van ''Coscinodiscus wailesii'' in Europa dateert van 1977 en vond plaats in Het Kanaal nabij Plymouth, in het zuidwesten van Groot-Brittannië (Boalch & Harbour 1977)<ref name=boalch1977>Boalch, G.T.; Harbour, D.S. (1977). Unusual diatom off the coast of south-west England and its effect on fishing. Nature (Lond.) 269: 687-688. [http://www.vliz.be/imis/imis.php?module=ref&refid=113662 details] </ref>. Aanvankelijk identificeerde men deze soort verkeerdelijk als Coscinodiscus nobilis, maar later bleek dat het wel degelijk ging om ''Coscinodiscus wailesii'' (Boalch 1987)<ref name=boalch1987>Boalch, G.T. (1987). Changes in the phytoplankton of the western English Channel in recent years. British Phycological Journal 22:225-235. [http://www.vliz.be/imis/imis.php?module=ref&refid=142914 details] </ref>.
| + | TEKST |
| − | | |
| − | Dit kiezelwier verspreidde zich sindsdien bijzonder snel. In 1978 kwam de soort terecht in het noorden van de Ierse Zee (Edwards et al. 2001)<ref name=edwards2001> </ref>, in het noorden van de Golf van Biscaje (Rincé & Paulmier 1986)<ref name=rince1986>Rincé, Y.; Paulmier, G. (1986). Donnée novelles sur la distribution de la diatomée marine ''Coscinodiscus wailesii'' Gran & Angst (Bacillariophyceae). Phycologia 25:73-79. [http://www.vliz.be/imis/imis.php?module=ref&refid=141107 details] </ref>, in Normandische wateren (Rincé & Paulmier 1986)<ref name=rince1986> </ref> en in de Nederlandse kustwateren (Tripos 1995)<ref name=tripos1995>Tripos(1995). Biomonitoring van fytoplankton in de Nederlandse zoute en brakke wateren, 1994. Geannoteerde soortenlijst. Bijlage 1 bij TRIPOS-rapport 95003.1, 94p (www.watermarkt.nl). </ref>. In 1979 kwamen waarnemingen binnen uit het Skagerrak (Hasle 1990) en in 1983 uit de Baltische Zee (Edwards et al. 2001)<ref name=edwards2001> </ref>. Vanaf 1982 werd de soort ook in de Westerschelde, nabij Breskens gevonden (Rick & Dürselen 1995)<ref name=rick1995>Rick, H.-J.; Dürselen, C.-D. (1995). Importance and abundance of the recently established species ''Coscinodiscus wailesii'' Gran & Angst in the German Bight. Helgoländer Meeresuntersuchungen 49:355-374. [http://www.vliz.be/imis/imis.php?module=ref&refid=142937 details] </ref>.
| |
| − | De verspreiding ging gestaag verder, waarbij ''Coscinodiscus wailesii'' momenteel gevestigd is langs de Oost-Atlantische kusten vanaf centraal Frankrijk tot centraal Noorwegen(Rincé & Paulmier 1986; ICES 2006)<ref name=rince1986> </ref><ref name=ices>ICES Advisory Committee on the Marine Environment (2006). Working Group on Introductions and Transfers of Marine Organisms (WGITMO) 16–17 March 2006 Oostende, Belgium. ICES Committee Meetings Documents, CM 2006(ACME:05). ICES: Copenhagen, Denmark. 330 pp. [http://www.vliz.be/imis/imis.php?module=ref&refid=111237 details] </ref>. De hoogste densiteiten worden echter waargenomen tijdens de herfst en de lente in het zuidelijke deel van de Noord-Zee en aan de ingang van de Skagerrak. Er bestaan omvangrijke populaties langs de zuidwestelijke kust van Noorwegen, het westelijke gedeelte van het Engels kanaal, het noorden van de Ierse Zee, de westkust van Ierland en de Shetlandeilanden (Edwards 2001)<ref name=edwards2001> </ref>.
| |
| | | | |
| | <P> | | <P> |
| | <BR> | | <BR> |
| | <P> | | <P> |
| | + | |
| | + | |
| | | | |
| | ===<span style="color:#00787A">Wijze van introductie</span>=== | | ===<span style="color:#00787A">Wijze van introductie</span>=== |
| | | | |
| − | Het is niet helemaal duidelijk hoe Coscinodiscus wailesii in Europa is terechtgekomen, maar er zijn wel enkele vermoedens (Eno et al. 1997)<ref name=eno1997>Eno, N.C.; Clark, R.A.; Sanderson, W.G. (Ed.) (1997). Non-native marine species in British waters: a review and directory. Joint Nature Conservation Committee: Peterborough, UK. ISBN 1-86107-442-5. 152 pp. [http://www.vliz.be/imis/imis.php?module=ref&refid=24400 details] </ref>. Deze soort produceert rustcellen die ongunstige omstandigheden kunnen overleven. Eens de licht-, temperatuur- en nutriëntcondities weer optimaal zijn, zal dit kiezelwier weer naar zijn normale toestand transformeren (Laing & Gollasch 2002)<ref name=laing2002> </ref>. Deze rustcellen zijn al aangetroffen in ballastwatertanks in schepen, waardoor transport via ballastwater zeker tot de mogelijkheden behoort (Gollasch 2009)<ref name=gollasch2009> </ref>. Anderzijds kan transport samen met de import van jonge Japanse oesters ''Crassostrea gigas'' vanuit Japan en Noord-Amerika ook tot de mogelijkheden behoren (Rincé & Paulmier 1986)<ref name=rince1986> </ref>. De rustcellen worden door de oesters uit het water gefilterd als voedsel en in het spijsverteringskanaal mee getransporteerd met de oesters. Uiteindelijk komt de rustcel in zijn nieuwe leefomgeving vrij via de uitwerpselen (Gollasch 2009)<ref name=gollasch2009> </ref>. Na introductie kunnen de kiezelwieren dan weer een snelle lokale verspreiding kennen door mee te drijven met de heersende zeestromingen (Rincé & Paulmier 1986)<ref name=rince1986> </ref>. <P> | + | TEKST |
| | + | |
| | + | <P> |
| | <BR> | | <BR> |
| | <P> | | <P> |
| − |
| |
| | ===<span style="color:#00787A">Redenen waarom deze soort zo succesrijk is in onze contreien</span>=== | | ===<span style="color:#00787A">Redenen waarom deze soort zo succesrijk is in onze contreien</span>=== |
| | | | |
| − | ''Coscinodiscus wailesii'' kan zich in een zeer snel tempo ongeslachtelijk voortplanten. Als er veel voedingsstoffen aanwezig zijn in het water, gebeurt dit explosief en spreekt men van een bloei. Men schat dat de soort zijn gewicht kan verdubbelen in 70 uur tijd.
| + | TEKST |
| − | ''Coscinodiscus wailesii'' kan tot een halve millimeter groot worden, wat groot is voor een soort behorende tot het plantaardig plankton (= fytoplankton). Dit heeft als gevolg dat dit kiezelwier te groot is om opgegeten te kunnen worden door het inheemse dierlijk plankton (=zooplankton; plankton dat zich voedt met andere organismen zoals fytoplankton) (Rick & Dürselen 1995)<ref name=rick1995> </ref>.
| |
| − | Een ander gevolg van zijn massale bloei en grote omvang is dat het in competitie treedt voor ruimte en voedingsstoffen met andere fytoplanktonsoorten en macroalgen (Gollasch 2009)<ref name=gollasch2009> </ref>.
| |
| − | Tenslotte heeft dit kiezelwier zijn succes ook te danken aan het feit dat het – in vergelijking met andere kiezelwieren – in mindere mate toxische metalen opstapelt in zijn lichaam en daardoor toleranter is voor hogere metaalconcentraties (zink, koper, lood en cadmium) in zijn omgeving (Rick & Dürselen 1995)<ref name=rick1995> </ref>.
| |
| | | | |
| | <P> | | <P> |
| | <BR> | | <BR> |
| | <P> | | <P> |
| | + | |
| | | | |
| | ===<span style="color:#00787A">Factoren die de verspreiding beïnvloeden</span>=== | | ===<span style="color:#00787A">Factoren die de verspreiding beïnvloeden</span>=== |
| − | Daar dit kiezelwier een planktonische soort is, zullen heersende zeestromingen zijn lokale verspreiding bepalen. Dit verklaart dan ook de snelle uitbreiding van ''Coscinodiscus wailesii'' in Europa sinds zijn introductie in Groot-Brittannië in 1977.
| |
| | | | |
| − | Deze exoot kan daarenboven transformeren in een resistente rustcel die langer dan 15 maanden aan het donker kan weerstaan. Hierdoor is transport over grote afstanden met ballastwater of in de maag en darmen van oesters mogelijk (Laing & Gollasch 2002)<ref name=laing2002> </ref>.
| + | TEKST |
| − | Een andere belangrijke factor is zijn brede tolerantie voor verschillende milieuomstandigheden. Dit kiezelwier overleeft bij temperaturen tussen 8 en 32°C en in zoutgehaltes van 25 (brak) tot 35 [[PSU]] (zout). De soort verdraagt ook goed een wisselende beschikbaarheid van voedingsstoffen (Rincé & Plaumier 1986)<ref name=rince1986> </ref>.
| |
| | <P> | | <P> |
| | <BR> | | <BR> |
| Line 86: |
Line 87: |
| | ===<span style="color:#00787A">Effecten of potentiële effecten en maatregelen</span>=== | | ===<span style="color:#00787A">Effecten of potentiële effecten en maatregelen</span>=== |
| | | | |
| − | Hoewel deze exoot op zich geen toxische soort is, kan het slijm dat de soort massaal produceert wel een impact hebben op mens en omgeving (Laing & Gollasch 2002)<ref name=laing2002> </ref>. Deze omvangrijke slijmlaag wordt gevormd wanneer de beschikbare voedingsstoffen in het water bij een bloei stilaan uitgeput geraken. Het gewicht van dit slijm zorgt ervoor dat de kiezelwieren zinken naar diepere, zeg koudere waterlagen. De lagere temperatuur maakt dat hun stofwisseling op een lager pitje komt te staan en ze minder nood hebben aan voedingsstoffen. Het resultaat is een dikke slijmlaag die visnetten verstopt en aanklit op ander vismateriaal (Boalch & Harbour 1977)<ref name=boalch1977> </ref>.
| + | TEKST |
| − | Voor bodemorganismen is deze dikke slijmlaag op de zeebodem zeer hinderlijk. Bij het afbreken ervan door bacteriën, ontstaan lokaal zuurstofloze condities (Manabe & Ishio 1991)<ref name=manabe1991>Manabe, T.; Ishio, S. (1991). Bloom of ''Coscinodiscus wailesii'' and DO deficit of bottom water in Seto Island Sea. Marine Pollution Bulletin 23:181-184. [http://www.vliz.be/imis/imis.php?module=ref&refid=142946 details] </ref>. Tijdens een massale bloei van ''Coscinodiscus wailesii'' zijn ook de organismen (voornamelijk fytoplanktonsoorten en macrowieren) uit de open waterkolom bedreigd, omwille van competitie voor ruimte en voedsel (Gollasch 2009)<ref name=gollasch2009> </ref>.
| |
| | | | |
| | <P> | | <P> |
| Line 94: |
Line 94: |
| | | | |
| | ===<span style="color:#00787A">Specifieke kenmerken</span>=== | | ===<span style="color:#00787A">Specifieke kenmerken</span>=== |
| | + | TEKST |
| | | | |
| − | Kiezelwieren, ook wel diatomeeën genoemd, zijn eencellige wieren en enkel microscopisch te bestuderen. Ze hebben een extern kiezelskelet (van siliciumdioxide) dat bestaat uit twee helften die als een doos en deksel in elkaar passen, met daar tussenin enkele zogenaamde gordelbanden. De twee helften worden de ‘schaaltjes’ genoemd (valvae). De schaaltjes hebben variabele vormen en ornamentaties en worden daarom gebruikt om soorten van elkaar te onderscheiden (Van der Werff 1958)<ref name=werff1958>Van der Werff, A. (1958). Kiezelwieren. Het Zeepaard 18(2): 19-22. [http://www.vliz.be/imis/imis.php?module=ref&refid=114551 details] </ref>. ''Coscinodiscus wailesii'' is één van de grotere kiezelwieren, wel tot een halve millimeter diameter (Gollasch 2009)<ref name=gollasch2009> </ref>. Kenmerkend voor deze soort is dat de schalen cirkelvormig en gestreept zijn (Laing & Gollasch 2009: figuur).<P> | + | <P> |
| | <BR> | | <BR> |
| | <P> | | <P> |
| Line 101: |
Line 102: |
| | ===<span style="color:#00787A">Weetjes</span>=== | | ===<span style="color:#00787A">Weetjes</span>=== |
| | | | |
| − | ====<span style="color:#00787A">''Krimpen diatomeeën?''</span>==== | + | ====<span style="color:#00787A">''TITEL''</span>==== |
| − | | |
| − | Bij de ongeslachtelijke voortplanting worden een nieuw ‘doosje’ en ‘dekseltje’ gevormd binnen de moedercel. Dit heeft tot gevolg dat na de celdeling twee nieuwe cellen van ongelijke grootte ontstaan. Binnenin de moedercel worden twee nieuwe schaaltjes gevormd. De schaaltjes van de moedercel worden nu de nieuwe dekseltjes, terwijl de nieuwgevormde schaaltjes de nieuwe doosjes vormen. Een van de nieuwe cellen (die met het oorspronkelijke dekseltje van de moedercel en een nieuw doosje) is even groot als de moedercel. Het andere individu bestaat uit het oorspronkelijke doosje van de moedercel (dat nu het dekseltje van de nieuwe cel vormt) en een nieuwgevormd doosje. Hierdoor is deze cel kleiner is dan de moedercel. Met als gevolg dat bij elke deling een deel van de populaties alsmaar kleiner worden, tot ze op een bepaald moment niet meer leefbaar zijn. Af en toe wordt aan geslachtelijke voortplanting gedaan, waardoor de dochtercel ongelimiteerd kan groeien en de diatomeeën opnieuw hun oorspronkelijke grootte bereiken (Mennema 1958 figuur)<ref name=mennema1958>Mennema, J. (1958). De voortplanting van de kiezelwieren. Het Zeepaard 18(6-7): 85-88. [http://www.vliz.be/imis/imis.php?module=ref&refid=114658 details] </ref>.
| |
| − | | |
| − | ====<span style="color:#00787A">''Met ‘ups’ en ‘downs’ doorheen het jaar''</span>====
| |
| − | | |
| − | Doorheen het jaar komt de exotische diatomee ''Coscinodiscus wailesii'' in grotere en mindere mate voor. Dit hangt samen met de beschikbaarheid van de voedingstoffen, wat op zijn beurt weer afhankelijk is van de temperatuur, wind en diepte van het water.
| |
| − | Wanneer de zon inwerkt op een watermassa zullen de bovenste lagen warmer worden. Warm zeewater is lichter en zal bovenop de koudere lagen blijven drijven. Hoe warmer, en dus hoe lichter de bovenste laag zeewater; hoe minder het met de diepere lagen zal mengen. De wind heeft een tegenovergesteld effect en zorgt ervoor dat de lagen gaan vermengen. Wanneer het temperatuurverschil van de waterlagen kleiner is, zal het effect van de wind groter zijn en zullen de waterlagen dieper vermengen. Bij het mengen zullen eerder gezonken (voedsel)deeltjes en op en in de bodem gerecycleerde voedingsstoffen terug in de bovenste waterlagen terechtkomen. Wieren, en ook de diatomee ''Coscinodiscus wailesii'' profiteren daarvan en zullen op deze momenten een explosieve groei kennen.
| |
| − | In de zuidelijke Noordzee is het temperatuurverschil tussen de waterlagen kleiner tijdens de lente en de herfst, waardoor de wind de waterlagen kan mengen en de gezonken voedseldeeltjes weer in de bovenste waterlagen komen. Hier zijn deze beter beschikbaar voor het fytoplankton, dat daardoor in de zuidelijke Noordzee tijdens de lente en de herfst vaker een bloei zal kennen dan in de zomer (Edwards et al. 2001)<ref name=edwards2001> </ref>.
| |
| | | | |
| | + | TEKST |
| | <P> | | <P> |
| | <BR> | | <BR> |
| Line 121: |
Line 115: |
| | | | |
| | | | |
| − | [[Category:Algen en wieren]] | + | [[Category:wormen]] |
| | [[Category:Niet-inheemse soorten van het Belgisch deel van de Noordzee en aanpalende estuaria ]] | | [[Category:Niet-inheemse soorten van het Belgisch deel van de Noordzee en aanpalende estuaria ]] |
